I wojna bałkańska (1912)

  • PDF
  • Drukuj
  • Email

W drugiej połowie XIX wieku nastąpił proces stopniowego uzyskiwania niepodległości przez bałkańskie prowincje Imperium Otomańskiego. Jeszcze w 1830 powstało Królestwo Grecji, w 1878 niepodległość uzyskały Serbia, Czarnogóra i Rumunia. Bułgaria przestała być tureckim lennem w 1908 roku, ale samodzielnym państwem była już w praktyce od roku 1885. Wszystkie te państwa dążyły do dalszego osłabienia Turcji i ostatecznego wyparcia jej z Europy. Starania te wspierała Rosja. Ona też była inspiratorem tajnego sojuszu bułgarsko-serbskiego zawartego w marcu 1912, przewidującego zaczepną wojnę przeciwko Turcji.

W maju podpisano podobny traktat pomiędzy Bułgarią a Grecją, wkrótce też do trójstronnego sojuszu przyłączyła się Czarnogóra. Polityczno-wojskowe porozumienie zakładało, że wojska bułgarskie zaatakują pozycje tureckie we wschodniej Tracji i zdobędą twierdzę w Adrianopolu. Serbowie mieli zdobyć Sandżak i Macedonię, a Czarnogórcy twierdzę Skutari w północnej Albanii. Lądowe siły Grecji otrzymały zadanie opanowania zachodniej Tracji z portem w Salonikach, a grecka flota miała zablokować cieśninę Dardanele i uniemożliwić ofensywne działania ze strony floty tureckiej. Czwórprzymierze bałkańskie wykorzystało niekorzystną sytuację Turcji, która właśnie przegrała wojnę z Włochami o posiadłości w Trypolitanii (dzisiejsza Libia). W październiku 1912 roku Bułgaria, Serbia, Grecja i Czarnogóra jednocześnie zaatakowały tureckie terytoria na Bałkanach.

Walki we wschodniej Tracji
Bułgaria do działań przeciwko Turcji skierowała trzy armie ogólnowojskowe pod nominalnym dowództwem króla Ferdynanda I (faktycznym naczelnym wodzem był gen. M. Sawow). Główne uderzenie w początkowym okresie wojny miała wykonać 3. Armia pod dowództwem gen. Radko Dmitrjewa (4., 5., 6. DP; 72 000 żołnierzy, 192 działa), atakując rejon miasta Kirk-Kilisse. Od zachodu jej działania osłaniała 1. Armia gen. W. Kutinczewa (1., 3. DP, 10 DRez.; 65 000 żołnierzy, 156 dział). Siły te wspierała samodzielna dywizja kawalerii. Do bezpośrednich działań przeciwko twierdzy Adrianopol Bułgarzy skierowali 2. Armię gen. N. Iwanowa (8., 9. DP, 11 DRez.). Jej związki taktyczne koncentrowały się na zachód od 1. Armii, pomiędzy rzekami Maricą a Tundżą. Samodzielne działania miały prowadzić: 2. DP w Rodopach oraz 7. DP podporządkowana armii serbskiej.

Przeciwnikiem wojsk bułgarskich była turecka Armia Wschodnia pod dowództwem Abdullaha Paszy. W jej skład wchodziły cztery korpusy. I Korpus (1., 2., 3. DP; 25 000 żołnierzy, 84 działa) stacjonował na północ od Baba Eski, na wschód od niego zajmował pozycje II Korpus (4. i 5. DP; 20 000 żołnierzy, 48 dział), a w rejonie Kirk-Kilisse koncentrował się III Korpus (7., 8., 9. DP, DRez. „Ajfur-Karahissar”; 23 000 żołnierzy, 84 działa). Najdalej od rejonu przyszłych walk znajdował się IV Korpus (12. DP i DRez. „Izmid”; 15 000 żołnierzy, 24 działa). Załogę twierdzy adrianopolskiej stanowiły 10. i 11. DP oraz pododdziały forteczne (razem ok. 60 000 żołnierzy). Granicę osłaniała samodzielna dywizja kawalerii. Tureckie plany wojenne zakładały działania ofensywne, szybkie rozbicie wojsk bułgarskich i przeniesienie walk na terytorium przeciwnika. Pomimo tak ambitnych zamierzeń oddziały tureckie były dopiero w stadium koncentracji, ustępowały również wojskom bułgarskim pod względem wyposażenia, a przede wszystkim brakowało im ducha bojowego.

Wojna rozpoczęła się 17 października od rozpoznawczych działań kawalerii obu stron. Tureckie dowództwo naczelne, nie wiedząc nic o istnieniu 3. Armii, rozkazało siłom Abdullaha Paszy uderzyć 22 października na oddziały 1. Armii bułgarskiej. Ci natomiast uderzyli koncentrycznie na Kirk-Kilisse, co doprowadziło do dwudniowej bitwy spotkaniowej. W pierwszym dniu walk żadna ze stron nie odniosła wyraźnego sukcesu. Sytuacja zmieniła się, gdy 23 października na prawe skrzydło wojsk tureckich uderzyła 3 Armia. Kompletnie zaskoczone oddziały Abdullaha Paszy uległy panice i rozpoczęły bezładny odwrót. Zdezorganizowane siły tureckie wycofały się na drugą linię obrony w rejonie miasta Lule Burgas. Tam też od 28 października do 1 listopada stoczona została druga bitwa tej kampanii. Bułgarzy zaatakowali częścią sił 1. i 3. Armii wojska tureckie od czoła i w ciągu dwóch dni walk stopniowo „wgryźli się” w pozycje nieprzyjaciela, jednocześnie 10. DRez. obeszła je od południa. Manewr ten zdecydował o klęsce Turków, którzy po raz kolejny zostali zaskoczeni i ulegli panice. Po utracie 25 000 żołnierzy i 160 dział wycofali się w kierunku Stambułu. Wojska bułgarskie w bitwie pod Lula Burgas straciły 16 000 ludzi. Ostatnią barierę na drodze do stolicy Turcji stanowiła umocniona pozycja w rejonie Czataldży. Dopiero na linii tych fortyfikacji została powstrzymana ofensywa bułgarska. Podjęty 17 i 18 listopada szturm wojsk 1. i 3. Armii na umocnienia tureckie został krwawo odparty (Bułgarzy stracili prawie 12 000 zabitych i rannych).

Działania na innych kierunkach operacyjnych i zakończenie wojny
W tym czasie bułgarska 2. Armia zamknęła pierścień okrążenia wokół Adrianopola i rozpoczęła oblężenie tej twierdzy. Na innych kierunkach operacyjnych wojska bałkańskich sojuszników również odniosły spektakularne sukcesy. Serbowie w bitwach pod Kumanowem i Monastyrem rozbili wojska tureckiej Armii Wardarskiej. Saloniki kapitulowały przed siłami greckimi, a Czarnogórcy oblegli twierdzę w Skutari. Pod wpływem tych wydarzeń Turcy nawiązali rozmowy pokojowe z Czwórprzymierzem. Dnia 3 grudnia zawarte zostało zawieszenie broni, jednakże już wkrótce doszło w Turcji do przewrotu politycznego. Naczelny wódz Nazim Pasza został zamordowany, a zamachowcy zerwali rozejm i wznowili w lutym działania wojenne. Turcy zaatakowali pozycje bułgarskie na przedpolach Czataldży i jednocześnie próbowali wysadzić desant na północ od półwyspu Gallipoli. Jednak na wszystkich tych kierunkach ataki tureckie zostały powstrzymane, a 26 lutego, po dwudniowym szturmie, Adrianopol skapitulował przed wojskami bułgarskiej 2. Armii (wzmocnionej dwiema dywizjami serbskimi). To była już agonia Imperium Osmańskiego na Bałkanach.

Wreszcie ostatecznie 30 maja 1913 r. podpisany został w Londynie traktat pokojowy, w wyniku którego Turcy utracili prawie wszystkie terytoria na kontynencie europejskim (pozostawiono im jedynie obszary położone na południe od linii łączącej miejscowości Enoz i Midye. Tak zakończyła się pierwsza wojna bałkańska. Pierwsza, gdyż wkrótce doszło do sporu między zwycięskimi państwami na tle podziału odebranych Turcji terytoriów. Bułgaria czując się pokrzywdzona przekazaniem zdecydowanej większości terytoriów Macedonii w ręce serbskie i greckie, sprowokowała konflikt z sąsiadami. Ale to już zupełnie inna historia…

Autor: Leszek Kozłowski

Opublikowano 28.06.2007 r.

Poprawiony: sobota, 26 stycznia 2013 19:27