Okładka

75 rocznica wybuchu II wojny światowej, przypadająca 1 września 2014 r., stała się dobrą okazją do przypomnienia tego największego w dziejach konfliktu, a zwłaszcza jego początkowej fazy. Samej II wojny światowej w zasadzie przypominać nie trzeba, bo i tak stanowi statystycznie najpopularniejszy okres jeśli chodzi o planszowe gry wojenne. Gorzej z kampanią wrześniową. Rocznicową okazję wykorzystało wydawnictwo Strategemata. Na celowniku znalazła się do niedawna niezbyt znana bitwa pod Mokrą, gdzie pierwszego dnia wojny Wołyńska Brygada Kawalerii powstrzymała natarcie niemieckiej 4 Dywizji Pancernej, zadając jej poważne straty.

1. Grafika, wykonanie i wrażenia estetyczne
„Mokra 1 września 1939” (dalej „Mokra”) to historyczna gra wojenna przedstawiająca bitwę jaką 1 września 1939 r. stoczyła Wołyńska Brygada Kawalerii z niemiecką 4 Dywizją Pancerną. Gra używa planszy heksagonalnej i żetonów. Nietypowym elementem, który wspomnę od razu na początku, jest brak kostki. Wszystkie wydarzenia losowe rozstrzyga się przy użyciu zwykłej, standardowej talii kart (52 karty). Talia ta nie została dołączona do gry, więc gracze muszą zaopatrzyć się w nią sami.

Gra wydana została w dużym woreczku strunowym, bez pudełka. Autor i zarazem wydawca gry, Adam Niechwiej starał się w ten sposób obniżyć koszty i w konsekwencji cenę gry. Ten sam cel miała rezygnacja z dołączania do gry kart. Dzięki temu w większości sklepów gra kosztuje 32 zł (przynajmniej taka jest oficjalna cena). To naprawdę niewiele i według mojej wiedzy obecnie, obok innych gier Strategematy wydanych w tym systemie, jest to najtańsza planszowa gra wojenna o tematyce historycznej, jaką znaleźć można na polskim rynku. Uważam, że były to dobre posunięcia, bo dzięki temu wydawca mógł dotrzeć do większej liczby odbiorców. Zwłaszcza tych, którzy na gry planszowe nie mogą przeznaczyć zbyt wielkich środków.

Graficznie gra prezentuje różny poziom. Najsłabsza jest niestety okładka, która raczej nie zachęca do zakupu. Niby wygląda lepiej niż poprzednia czarno-biała z „Mostu Primosole”, ale to chyba marne pocieszenie. Dużo bardziej podoba mi się plansza. Jedynie wzgórza nie wyszły i wyglądają trochę jak jakieś bliżej nieokreślone bohomazy. Szczęśliwie nie ma ich wiele, a tam gdzie są pokryte lasem, ten efekt nie występuje. Żetony nie mają ikonek żołnierzy, ale symbole ogólnowojskowe używane do oznaczania rodzajów formacji, zwane natowskimi. Jedynie sprzęt w postaci dział polowych i przeciwpancernych oraz pociąg pancerny mają ikonki (obrazki). Niektórzy gracze, przyzwyczajeni do ikonek, mogą narzekać, ale mi się podoba. Ważne, że symbole są czytelne, dzięki dobremu kontrastowi kolorystycznemu. Również pozostałe elementy (kolorowa wkładka z wykazem jednostek) i mała karta z tabelą wpływu terenu na ruch i walkę oraz zasadami specjalnymi do tej bitwy wyglądają pod względem edytorskim dobrze i nie budzą zastrzeżeń.

Zaletą szaty graficznej jest uwzględnienie kolorów sztandarów polskich pułków i oddziałów równorzędnych – autor oznaczył nimi pola rozstawienia oddziałów. To bardzo dobre rozwiązanie. Podobnie naniesienie na planszę z wykazem jednostek polskich znaczków pułkowych i batalionowych. Ponieważ oznaczenia te często przewijają się przed oczami podczas rozgrywki, można się ich wręcz nauczyć na pamięć. Minusem szaty graficznej planszy jest natomiast moim zdaniem naniesienie na nią symboli kolorów karcianych, co jednak jest niezbędne na potrzeby mechaniki gry. Nie do końca pasują one do II wojny światowej i na pierwszy rzut oka mogą sprawiać wrażenie jakbyśmy mieli do czynienia nie z grą wojenną tylko familijną. Feudalne damy, króle i walety, dobre np. w „Marii” czy „Friedrichu”, grach osadzonych w odleglejszych epokach historycznych, tam wpasowujące się jakoś w klimat tych gier, tutaj przy pierwszym kontakcie z tą grą są czymś obcym. To moje subiektywne wrażenie. Zdaję sobie sprawę, że o kwestiach estetycznych ciężko dyskutować, więc nie będę się nad tym rozwodził. Mi to nie przeszkadza o tyle, że nie wpływa na moją ocenę innych elementów gry. Dałem kiedyś radę z „krówkami” Wallace’a w jego „Waterloo”, tym bardziej daję radę tutaj.

Plansza

Co do wykonania, żetony są sztancowane, z tym że jak się okazuje nie były lakierowane. Ot koszty. Jednak po 10 rozgrywkach mogę powiedzieć, że egzemplarz, którym dysponuję, pod tym względem nie ucierpiał. Nasze dłonie podczas rozgrywek nie były ani razu spocone – może za spokojnie gramy. Innym problemem bywa to, że żetony są słabo sklejone. W pierwszych egzemplarzach gry żetony zupełnie się rozklejały, ale wydawca szybko zadziałał i wada została wyeliminowana. Obecnie można jedynie powiedzieć tyle, że żetony jakoś się trzymają, choć niektóre na brzegach można łatwo rozkleić. Tym niemniej jak do tej pory 10 rozgrywek przetrwały.

2. Instrukcja do gry i redakcja przepisów
Zasady gry „Mokra” to w większości zasady ogólne systemu „Wielkie bitwy małych oddziałów”. Wcześniej w tym systemie ukazała się gra „Most Primosole”. „Mokra” jest drugą grą systemu. Ponadto mamy na jednej kartce formatu A6 zasady przeznaczone tylko do tej bitwy, a z drugiej strony kartki tabelę wpływu terenu na ruch i walkę. Zasady specjalne wprowadzają tylko bardzo nieznaczne uzupełnienia i modyfikacje do ogólnej instrukcji systemowej, skupiając się na specyfice bitwy. Zasady systemowe liczą sobie wszystkiego 8 stron, razem ze spisem treści i przykładami na końcu, zajmującymi 2 strony, tak że efektywnie jest ich 5,5 strony. To bardzo niewiele jak na grę wojenną. Ogólnie można powiedzieć, że autor starał się zmieścić wszystko na jak najmniejszej liczbie stron, stąd instrukcja jest lakoniczna. Skutkuje to niestety niedopowiedzeniami i niejasnościami. Pozwolę sobie zająć się trzema problemami dotyczącymi redakcji przepisów, odwołując się do konkretnych przykładów. Zdaję sobie sprawę, że nie wszystkich te kwestie interesują i dla niektórych tego typu wywody mogą być po prostu nudne – tym czytelnikom proponuję przeskoczenie do następnej części recenzji.

1) Próba utworzenia definicji
Instrukcję systemową otwierają definicje ważnych pojęć używanych w grze, oto jedna z nich (podkr. moje):

„Stos kart użytych. Tworzą go karty zagrane przez graczy lub pociągnięte ze stosu. Należy je odkładać koszulkami do góry i żaden z graczy nie może przeglądać stosu. Karty użyte mogą wrócić do gry, gdy stos kart skończy się. Karty użyte należy przetasować.”

Z powyższej definicji wynika, że karty pociągnięte przez gracza, czyli karty, które pociągnął ze stosu kart i ma na ręku, tworzą „stos kart użytych”. Kierując się podstawowym, powszechnie przyjmowanym znaczeniem sformułowania „pociągnięte ze stosu” jest to nielogiczne, ponieważ gracz tych kart jeszcze nie użył (ma je nadal na ręku i może użyć w przyszłości zagrywając te karty).

Patrząc po innych definicjach i przepisach systemu, można dojść do wniosku, że autor starał się wprowadzić w ramach instrukcji węższe, inne niż powszechnie przyjmowane, znaczenie słowa „pociągnąć” w odniesieniu do kart. Wynika to z wcześniejszej definicji pojęcia „stos kart”, która wygląda następująco (podkr. moje):

„Stos kart. Potasowana talia kart, odwrócona koszulkami do góry. Jeśli trzeba pociągnąć kartę, jeden z graczy odsłania kartę leżącą na szczycie stosu.”

Tak więc na podstawie sformułowań powyższych dwóch definicji można dojść do wniosku, że miał to być celowy zabieg (nie wiem czy tak było w rzeczywistości – być może nie). Niestety autor nie był konsekwentny, bo w dalszej części przepisów nie stosuje wszędzie słowa „ciągnąć” w znaczeniu, które wcześniej przyjął. Widać to w punkcie 3.2 (podkr. moje):

„[3.2]. Należy potasować stos kart. Scenariusz określa, z iloma kartami na ręce gracze rozpoczynają grę. Strona, która ma więcej kart, ciągnie jako pierwsza. (…)”

Widać tutaj, że autor używa słowa „ciągnie” w znaczeniu o jakim pisałem na początku, tak jak je każdy rozumie, czyli po prostu gracz bierze zakrytą kartę ze stosu i ma ją potem na ręku, później może taką kartę zagrać. Nie chodzi tutaj o „odsłonięcie karty leżącej na wierzchu stosu”.

Przykładowe żetony – jednostki niemieckie

Z powyższego wypływają dwa wnioski:

Po pierwsze, definicja stosu kart użytych jest wadliwa, bo autor nie stosuje konsekwentnie w ramach przepisów przyjętego szczególnego znaczenia słowa „ciągnąć” („pociągnąć” to forma dokonana), które usiłował wprowadzić. Z kolei zastosowane w podstawowym znaczeniu słowo to sprawia, że przyjęta definicja jest zupełnie bezsensowna, bo okazuje się np. że karty na ręce są częścią stosu kart użytych, więc jeśli dojdzie do konieczności potasowania stosu kart użytych, to trzymając się literalnie tych definicji, powinniśmy wszystkie karty jakie mamy na ręce dołożyć do stosu kart użytych i razem z nim je potasować, a następnie w zasadzie nie wiadomo co zrobić w związku z tym, że straciliśmy wszystkie karty, które mieliśmy na ręce. Takie są logiczne konsekwencje tych definicji.

Po drugie, sytuacja ta pokazuje pewne szersze zjawisko, które dostrzegłem już po części we wcześniejszych grach autora o powstaniu kościuszkowskim: tendencję do niepotrzebnego komplikowania zasad poprzez tworzenie tego typu definicji, w zakamuflowany sposób próbujących wprowadzić znaczenie powszechnie używanych wyrazów odmienne od powszechnie przyjętego, gdy nie jest to potrzebne. Nie wiem czy taki był zamiar autora – być może nie, ale tak to z mojej perspektywy wygląda. Moim zdaniem głównie z tego względu jest to zabieg zupełnie chybiony, nawet gdyby autorowi udało się poprawnie przeprowadzić tę operację i wszędzie w zasadach konsekwentnie używać słowa „ciągnie” i „pociągnął” (oraz innych form gramatycznych tych słów) w znaczeniu „odsłonił kartę leżącą na wierzchu stosu”. Nie jestem w stanie zrozumieć czemu ten zabieg miał służyć. Precyzyjności tekstu pod względem redakcji, do czego owszem należy dążyć, nie powinno się osiągać w ten sposób. Jeśli autor chce utrudnić graczom zrozumienie zasad, to owszem jest to prosta droga prowadząca do tego celu. Na tle całości instrukcji jest to w mojej ocenie jeden z przejawów swego rodzaju kamuflowania treści przepisów przed odbiorcą – utrudniania mu przyswojenia tekstu, co niestety sprawia, że mimo iż instrukcja jest krótka, to po jej lekturze jesteśmy dużo bardziej zmęczeni niż wskazywałaby na to jej objętość.

2) Przepisy-pułapki
Kolejna odsłona podobnego zjawiska. Znów zacznę od cytatu z instrukcji:

„[6.5.1]. Jeśli wartość „Armata” nie jest podana na żetonie, to należy przyjąć, że wynosi 0. Ponadto ostrzał jest możliwy tylko wtedy, gdy wrogi oddział znajduje się na sąsiednim polu – patrz [6.10].”

Zastanówmy się czego dowiadujemy się z tego przepisu po jego przeczytaniu. Dowiadujemy się, że:
- istnieją jednostki nieposiadające współczynnika „Armata” i że w takim przypadku, gdy prowadzą ostrzał, należy przyjmować, że mają współczynnik „Armata” równy 0.
- jednostki posiadające wyżej wskazaną cechę mogą prowadzić ostrzał do jednostki wroga tylko, gdy ta znajduje się na sąsiednim polu.
Tyle wynika z tego przepisu.

Zanim przejdziemy dalej, ważne jest uważne zapoznanie się z dwoma powyższymi wnioskami, jakie można wyciągnąć z punktu [6.5.1].

Przykładowe żetony – jednostki polskie

Na końcu punkt [6.5.1] odsyła nas do punktu [6.10], ale odsyła w taki sposób, że sugeruje, iż [6.5.1] to kompletny przepis. Nie ma mowy w ogóle o wyjątkach, nie pada np. stwierdzenie, że „szczegóły patrz [6.10]”. A co wynika z [6.10]? Jak już łatwo się domyślić, wynika co innego, bo mamy tam pod całkiem solidną tabelką literę b (swoją drogą zlokalizowanie jej i powiązanie z [6.5.1] też wymaga chwili zastanowienia):

„b) - ostrzał z „Siłą ognia” zawsze równą 1, niezależnie od inicjatywy Ostrzał możliwy tylko wtedy, gdy cel jest na sąsiednim polu. Należy obliczyć współczynnik pancerny (patrz [6.5]). Wartość „Armata” strzelającego wynosi 0.”

Dalej patrzymy gdzie indeks b występuje w tabeli:
- gdy piechota atakuje 1) jednostki pancerne, albo 2) piechotę zmechanizowaną lub jednostki rozpoznawcze
- gdy piechota zmechanizowana lub jednostki rozpoznawcze atakują 1) jednostki pancerne, albo 2) piechotę zmechanizowaną lub jednostki rozpoznawcze
W sumie cztery sytuacje.

Co z tego wynika?

Po pierwsze, biorąc pod uwagę realia historyczne, jednostki rozpoznawcze mogą mieć współczynnik „Armata” większy od 0, bo samochody pancerne i sprzęt, który takie jednostki wykorzystywały, posiadał nieraz armaty analogiczne jak w czołgach. Nie wiadomo dlaczego w starciu np. z wrogimi jednostkami rozpoznawczymi albo z wrogimi jednostkami pancernymi miałyby mieć zawsze „Armatę” 0 i móc strzelać tylko z sąsiedniego pola siłą ognia 1. W bitwie pod Mokrą część niemieckich jednostek rozpoznawczych miała lepsze armaty niż większość niemieckich czołgów (w składzie 4 DPanc. dominowały czołgi PzKpfw I).

Po drugie, jak strzelamy zwykłą piechotą, to z punktu [6.5.1] wynika, że niezależnie do jakiego celu strzelamy, to mamy „Armatę” 0, siłę ognia 1 i możemy strzelać tylko z sąsiedniego pola. O tym, że powyższa zasada obowiązuje tylko w stosunku do jednostek pancernych oraz jednostek rozpoznawczych i piechoty zmechanizowanej dowiadujemy się dopiero z tabeli w punkcie [6.10]. Dlatego właśnie [6.5.1] tak znakomicie wprowadza w błąd.

Po trzecie, po wczytaniu się w [6.5.1] dojdziemy do wniosku, że obejmuje on tylko piechotę i inne jednostki, które według zasad traktowane są jako piechota (np. motocyklistów). Są to tzw. jednostki „miękkie”. Nie wiem dlaczego autor, zamiast napisać to wprost, pisze o „jednostkach, których wartość Armata nie jest podana na żetonie”. Potem jak odbiorca korzystając z odsyłacza w [6.5.1] zajrzy do [6.10], to ma wrażenie, że ten przepis jest o tych samych jednostkach. Tyle, że tym razem on dotyczy także jednostek rozpoznawczych i piechoty zmechanizowanej. W ten sposób oba te przepisy skutecznie gmatwają sytuację.

Patrząc na to całościowo, autor zredagował omawiane przepisy, tak jakby chciał graczowi maksymalnie utrudnić ogarnięcie całości, zakamuflować przed nim ich treść czy wręcz zastawić na niego swego rodzaju pułapkę. Przynajmniej dla części graczy obawiam się, że odczytanie tego w taki sposób jak chciałby autor, będzie niemożliwe. Tymczasem gra miała być w założeniu prosta i adresowana w znacznej mierze do osób zaczynających przygodę z grami wojennymi.

Przykładowe żetony – markery

3) Upychanie na siłę
Teraz nieco obszerniejsza ilustracja wadliwej redakcji i tego, jakie skutki niesie za sobą upychanie przepisów na siłę, tak by zajmowały mało miejsca:

„[9.2]. Dla każdej jednostki należy obliczyć wartość szturmową (najpierw jednostka nie posiadająca inicjatywy), według procedury:
a) pociągnąć kartę ze stosu i pozostawić ją zakrytą (koszulką do góry);
b) gracz nie posiadający inicjatywy (obrońca), jako pierwszy ciągnie ze stosu lub zagrywa z ręki drugą, odkrytą kartę;
c) gracz posiadający inicjatywę (atakujący) ciągnie ze stosu lub zagrywa z ręki drugą, odkrytą kartę;
d) bronie połączone – strona, która ma podczas szturmu zarówno jednostki pancerne, jak i piechotę, a przeciwnik tylko jeden rodzaj broni (wyjątek: piechota w obronie wsparta artylerią przeciwpancerną), może pociągnąć ze stosu jedną dodatkową, odkrytą kartę.
e) koordynacja – gracz posiadający inicjatywę może pociągnąć ze stosu dodatkowe karty, jeśli jego oddziały szturmują z kilku pól. Ilość kart równa jest ilości heksów, z których szturmują jednostki, pomniejszona o jeden.
Przykład: Oddziały szturmują z 3 pól. Gracz z inicjatywą ciągnie lub zagrywa z ręki dwie dodatkowe karty.
f) gracze odsłaniają zakryte karty i do wartości liczbowych dodają „Siłę ognia” zaangażowanych w szturm jednostek. W przypadku jednostek pancernych „Siłę ognia” należy pomnożyć przez 2.
g) porównanie wyników – strona, która uzyskała wyższy wynik, wygrała starcie. W przypadku remisu, uznajemy, że wygrał gracz posiadający inicjatywę.”

Przede wszystkim na początku opisu, w pierwszym zdaniu, zanim zaczyna się całe to wyliczenie czynności oznaczone kolejnymi literkami od a do g, autor pisze: „Dla każdej jednostki należy obliczyć wartość szturmową (najpierw jednostka nie posiadająca inicjatywy) według procedury:” (podkr. moje). Jak przeczytamy dalsze punkty tej procedury, począwszy od d, one są sformułowane tak, że przeprowadza się je jednorazowo, dla wszystkich jednostek, a nie dla każdej jednostki pojedynczo, jak sugeruje początek przepisu.

Po drugie, litery b i c znowu nie dotyczą każdej jednostki, ale tylko jednostek obrońcy albo atakującego, więc po raz kolejny ujęte to jest wadliwie. Na tle całej reszty do pierwszego zdania tego przepisu pasuje tylko litera a, ale z kolei rozmija się ona z tym co jest dalej i wygląda na tle całości niezrozumiale. Generalnie redakcja całego przepisu jest zupełnie niespójna.

Po trzecie, w literze d podany jest wyjątek. Z tekstu przepisu nie wynika jednoznacznie, czy wyjątek polega:
- na tym, że jeżeli bronie połączone (jednostki pancerne i piechota) atakują piechotę wspartą artylerią przeciwpancerną, to atakujący nie może pociągnąć dodatkowej, odkrytej karty ze stosu, czy
- na tym, że piechota wsparta artylerią przeciwpancerną broniąc się przed broniami połączonymi (jednostki pancerne i piechota) też traktowana jest jak bronie połączone, czyli gracz także może pociągnąć dodatkową kartę ze stosu.
Innymi słowy, w pierwszym wariancie interpretacyjnym nikt nie ciągnie dodatkowej karty, a w drugim obie strony ciągną dodatkową kartę. Interpretując literalnie to co jest napisane, oba warianty są równorzędne. Interpretacja funkcjonalna bądź inne formy interpretacji także nie pozwalają stwierdzić, który wariant jest poprawny.

Po czwarte, autor nie napisał dokładnie na czym polega szturm z kilku pól. Dla tych, którzy grali w jego gry o powstaniu kościuszkowskim, jest to jasne, ale normalnie w grach heksowych wchodzenie jednostek na pola zajmowane przez wrogie jednostki nie jest standardem i czasami mogą się zdarzać gracze, którzy mają wątpliwości (jeden z moich współgraczy miał). Może w tym przypadku jest to drugorzędna sprawa, ale należało napisać w przykładzie zamiast „szturmują z 3 pól”, że oddziały wchodzą na pole przeciwnika z 3 sąsiednich pól. Wtedy wszystko byłoby jasne.

Po piąte, co prawda z całokształtu zrozumiały jest zamysł autora, polegający na tym, że gracz broniący się ma jako pierwszy odkryć drugą kartę, i potem gracz atakujący widząc jej wartość, a jednocześnie nie znając wartości pierwszej karty broniącego się (i swojej), ma dylemat: czy grać kartę z ręki (o znanej sobie wartości) jako drugą swoją kartę, czy ryzykować i ciągnąć kartę ze stosu kart. Po tym, gdy gracz atakujący zagra już drugie karty dla każdej ze swoich walczących jednostek, żadna ze stron nie ma już wpływu na nic. Dobierane są dalsze karty ze stosu za koordynację i bronie połączone, następnie wszystko co jeszcze nie było odsłonięte jest odsłaniane i zliczane. Niezrozumiałe na tle całej procedury jest więc podkreślanie w kolejnych literach, począwszy od d (a właściwie to od c), że te dokładane karty mają być „odkryte”. Skoro i tak żaden z graczy nie może już o niczym zdecydować (nie może na tym etapie w żadnym momencie procedury zagrać karty z ręki zamiast ze stosu), to jaki ma sens podawanie za każdym razem informacji, że karta ma być odkryta – w sumie to nawet jak by była zakryta i gracze odkryli ją na końcu, nie ma to żadnego znaczenia, bo w międzyczasie nikt nie podejmuje żadnych decyzji. Po prostu losowane są kolejno wszystkie potrzebne karty i na koniec odkrywane (te, co nie zostały jeszcze odkryte) i zliczane.

Standardowa talia 52 kart (nie wchodzi w skład elementów gry, trzeba się w nią zaopatrzyć samemu)

Niejasna jest także procedura kontrataku:

„[9.3]. Kontratak. Jeśli gracz nie posiadający inicjatywy przegrał starcie, ale różnica z punktu [9.2g] jest mniejsza niż „Morale” najlepszej pod tym względem jednostki, to może kontratakować.
Procedura kontrataku:
a) gracz kontratakujący ciągnie ze stosu lub zagrywa z ręki jedną zakrytą, a drugą odkrytą kartę;
b) gracz posiadający inicjatywę ciągnie ze stosu lub zagrywa z ręki dwie odkryte karty i dodaje różnicę z punktu [9.2g];
c) gracz kontratakujący odkrywa kartę;
d) kontratak udał się, jeśli gracz kontratakujący uzyskał wyższy wynik – należy wyeliminować jedną jednostkę, a oddziały gracza posiadającego inicjatywę wracają na pola zajmowane przed szturmem i jedna jednostka traci poziom liczebności.
[9.4]. Efekt szturmu. Każda jednostka strony, która przegrała, musi stracić jeden poziom liczebności. Przeciwnik redukuje jedną jednostkę i pozostaje na miejscu.”

Znów mamy sporo niedopowiedzeń i ogólny brak precyzji. Po pierwsze, jak spojrzymy na litery a i b w punkcie [9.3], to wyłania się następujący obraz:
- nie wiadomo, czy gracz kontratakujący może zagrać wyłącznie dwie karty z ręki lub dwie karty ze stosu, czy też może również zagrać jedną kartę z ręki, a jedną ze stosu. Gdyby to ostatnie było możliwe, nie wiadomo czy może zagrać z ręki tylko pierwszą kartę, albo tylko drugą, czy też może sobie wybrać jedną z nich – tą, która mu pasuje.
- podobnie w przypadku gracza zwycięskiego, broniącego się przed kontratakiem. Tutaj też nie wiadomo, czy obie karty muszą być ze stosu lub z ręki, czy też możliwe jest zagranie jednej ze stosu i jednej z ręki. Idąc dalej, nie wiadomo i nie wynika to w żaden sposób z przepisu, czy możliwe jest np. zagranie pierwszej odkrytej karty ze stosu i po zobaczeniu jej wartości zdecydowanie przez gracza czy drugą kartę też zagrywa ze stosu czy z ręki.
Jak widać, mamy sporo wariantów interpretacyjnych. Wszystkie te szczegóły mają wpływ na warunki podejmowania decyzji i w zależności od doprecyzowania tych zasad, możliwości graczy wpływania na wynik starcia poprzez decydowanie czy grają kartę (karty) z ręki czy ze stosu mogą być różne.

Po drugie, w literze d napisano wyraźnie co się dzieje, gdy kontratak się powiódł, ale nie napisano jakie są skutki nieudanego kontrataku. Nie do końca wiadomo też jaka jest relacja między tym przepisem a punktem [9.4], regulującym efekt szturmu. W szczególności nie wiadomo, czy w przypadku przegranego kontrataku kontratakujący ponosi dodatkowe straty (co wydaje się racjonalne), czy nie.

Ogólnie rzecz biorąc, patrząc na cytowane tutaj przepisy rozdziału 9, widać, że autor starał się wiele rzeczy upchnąć w instrukcji, tak żeby było jak najkrócej. Stąd powstają niedopowiedzenia, część przepisów jest lakoniczna i niejednoznaczna. Występują też błędy, których autor, nawet przy takim skracaniu i upychaniu przepisów, jak to jest tutaj widoczne, mógł uniknąć. Wybrałem ten rozdział jako przykład, ale takie pojedyncze lakoniczne przepisy znaleźć można i gdzie indziej. Przykładowo punkt [11.1] o jednostkach łączności sformułowany został tak, że nie wiadomo ani w oparciu o ten punkt, ani w oparciu o [6.7.4a], czy w przypadku prowadzenia ostrzału zaporowego gracz dysponujący jednostką łączności może zagrać dwie karty z ręki przy ustalaniu celności ostrzału, czy tylko jedną. Nie chciałbym, żeby powstało wrażenie, że wszędzie w instrukcji są błędy – bo tak nie jest. Jednak ogólnie redagowana była tak, żeby upchnąć zasady na siłę na 6 stronach. Powoduje to między innymi takie efekty jak wyżej.

Nie chciałbym zanudzać czytelników analizowaniem wszystkiego punkt po punkcie. Nie ma to sensu. Najważniejsze jest dostrzeżenie pewnych szerszych negatywnych tendencji. Dobrze, gdyby przy tworzeniu kolejnych przepisów bądź opracowywaniu nowej wersji instrukcji do tego systemu autor wziął to pod uwagę.

3. Mechanika gry i systemu „Wielkie bitwy małych oddziałów”
Gra „Mokra” stanowi część systemu „Wielkie bitwy małych oddziałów”. Przytłaczająca większość zasad to zasady systemowe. Do gry dołączono niewielkich rozmiarów zasady dodatkowe – mają zastosowanie tylko do tej bitwy. Z drugiej strony kartki mamy tabelę określającą wpływ terenu na ruch i walkę, też tylko dla tej gry. W związku z tym ta część recenzji skupi się na analizie zasad systemowych, ale w ujęciu, w jakim występują w „Mokrej”, albo inaczej: z perspektywy tej gry. Czytelników, którzy nie lubią teoretycznych rozważań, muszę uprzedzić, że w tej części recenzji tego typu wywodów nie zabraknie, podobnie jak nieco głębszej analizy (niż to zazwyczaj się robi w recenzjach).

Pierwsze, co wydaje się najbardziej charakterystyczne w systemie „Wielkie bitwy małych oddziałów”, co rzuca się od razu w oczy, to sposób określania inicjatywy, aktywacji oddziałów i rozstrzygania walk (w tym ostrzałów) za pomocą standardowej talii kart, jaką wykorzystuje się w większości popularnych gier karcianych (52 karty). Jak już było powiedziane, w karty gracze muszą zaopatrzyć się sami, ponieważ nie zostały one dołączone do gry. Zwykle gry zawierają „własne” karty, wykonane specjalnie dla danej gry, tutaj jest inaczej.

Karta z opisem bitwy (scenariusza), wykazem jednostek rozmieszczonych na planszy na początku rozgrywki oraz posiłków (wraz z miejscami ich wkraczania do gry), u dołu tor etapów z zaznaczonym wsparciem artyleryjskim i lotniczym, jakie w poszczególnych etapach posiadają Niemcy

Na tle gier heksowych przyjęte w systemie rozwiązania wykorzystujące karty wydawać się mogą wielu graczom, głównie skupiającym się na tym typie gier, innowacyjne, a nawet wyjątkowe. Rzeczywiście, w przypadku heksówek do tej pory jako środek służący do rozstrzygania walk dominowała niepodzielnie kostka. Zmieniała się co najwyżej liczba używanych do rozstrzygnięcia pojedynczego zdarzenia kości, albo ich rodzaj (poza najpopularniejszymi kośćmi 6-ściennymi, często używane są 10-ścienne czy 20-ścienne). W innych typach gier – grach card driven czy bloczkowych coraz częściej zdarzają się ostatnio takie, które zamiast kości używają wyłącznie kart. Wśród polskich gier znamiennym przykładem jest tu „Orzeł i Gwiazda”. Z kolei spośród zachodnich gier opierających się na kartach wskazałbym „Friedricha” i „Marię” (w dalszej części recenzji z tej dwójki będę nawiązywał do „Marii”, ponieważ ta jest mi lepiej znana z rozgrywek). Te dwie ostatnie gry wymieniłem ponieważ pojawia się w nich kolejny element, który spotykamy w „Mokrej” – plansza pokryta symbolami kolorów karcianych (trefl, karo, kier, pik) mającymi przełożenie na walkę.

Rozwiązania „Mokrej” dotyczące zastosowania kart są więc pod wieloma względami nawiązaniami do tamtych gier. Podobnie jak w „Orle i Gwieździe” rozstrzyganie walki opiera się na dodawaniu do siły oddziałów wartości kart, tyle że tutaj występuje to w kilku wariantach. Raz siła oddziałów jest mnożona przez dwa, innym razem (ostrzał defensywny, bronie wsparcia) nie jest mnożona. Jedne oddziały dodają do swojej siły wartość kart pomnożoną przez 1, inne pomnożoną przez 2, a przy ostrzale artyleryjskim i ataku lotniczym mamy mnożenie wartości kart przez 3 itd. Jeśli doszukiwać się istotniejszej różnicy, to przede wszystkim polega ona na tym, że w „Orle i Gwieździe” obaj gracze zagrywali kartę (ciągnąc ją ze stosu albo dorzucając z ręki), natomiast w „Mokrej” przy ostrzale, będącym podstawową formą walki, kartę zagrywa tylko ostrzeliwujący. Z kolei podczas rozstrzygania szturmu gracze zagrywają po 2 karty na oddział (są od tego wyjątki, np. bronie wsparcia zagrywają 1 kartę na oddział). Mimo tych wszystkich rozwinięć, pierwotne założenie tych gier jeśli chodzi o rozstrzyganie walki jest podobne.

Z kolei z „Marii” i rodziny gier przez nią reprezentowanych zaczerpnął autor rozwiązanie polegające na tym, że do poszczególnych pól planszy przypisane zostały symbole reprezentujące kolory karciane. W tym przypadku nawiązanie jest bardziej widoczne i charakterystyczne. Sama idea została jednak wykorzystana inaczej – do określania celności ostrzału artylerii, i w zasadzie tylko do tego (poza tym ma czasami znaczenie, np. przy wylosowaniu waleta – zdarzenie „Snajper”). W tamtej grze oznaczenie pól kolorami na planszy odgrywa dużo większą rolę, bo wpływa na przebieg bitwy. Wiąże się z tym kolejne rozwiązanie, które jest takie samo dla obu gier: polega na dodawaniu wartości kart, służącej do ustalania wyniku walki. W „Marii” te rozwiązania się łączą, w ten sposób, że gracz może zagrywać wyłącznie karty odpowiadające kolorowi pola, na którym toczy się bitwa. Same karty, co charakterystyczne, są takie same jak ogólnie stosowane (czyli znowu tak jak w „Mokrej”, tyle że w tamtej grze karty wchodzą w skład zestawu elementów gry – nie trzeba się w nie osobno zaopatrywać).

Wrócę teraz do „Orła i Gwiazdy”. Tam wprowadzenie kart zamiast kostek wiązało się pierwotnie z pewnym zamysłem autora tej gry. Dążył on do częściowego ograniczenia jej losowości. Jak mi kiedyś mówił, nieraz w grach denerwowało go to, że przy rzutach kostką jedna strona mogła mieć cały czas lepsze rzuty od drugiej, albo inaczej mówiąc, że średnio w całej grze mogła występować dysproporcja w „sumie szczęścia” na rzecz jednej strony. Z tego co pamiętam wiązało się to także z tym, że autorowi samemu często zdarzało się mieć pecha. Doświadczenia te były prawdopodobnie jednym z motorów zmian. Wprowadzenie kart zamiast kości miało ograniczyć powyższe zjawisko w ten sposób, że w taliach (osobnych dla obu graczy) każdy gracz miał mieć określoną liczbę kart o różnych wartościach, które tworzyły pewną stałą sumę. W związku z tym przez całą rozgrywkę gracz miał zagwarantowane, że w pewnym momencie wylosuje mocne karty, ale też przyjdzie taki moment, że wylosuje słabe.

Powyższy model szybko okazał się czystą teorią, ponieważ poza rozstrzyganiem walk kartom w „Orle i Gwieździe” przypisano szereg innych funkcji, w praktyce często dużo ważniejszych niż samo rozstrzyganie walk. Karty służą bowiem w tej grze także do: 1) wydawania rozkazów, 2) zagrywania jako wydarzenia, 3) zagrywania na uzupełnienia, a do samej walki również można je zagrywać na dwa sposoby – ze stosu i z ręki (w tym przypadku dokładnie to samo mamy w „Mokrej”). Ponadto w pewnym momencie, choć następującym niezbyt często, po wyczerpaniu stos kart każdego z graczy ulegał przetasowaniu i był używany ponownie. Wszystko to oczywiście znacznie zaburzało ten idealny model i sprawiało, że zagrywanie kart na rozstrzygnięcie walk z powrotem stało się losowe. Jak to jest standardowo w przypadku mechanizmu karcianego w grach planszowych, w jakimś ograniczonym stopniu karty, które zeszły, mogą mieć wpływ na nasze decyzje, ale w „Orle i Gwieździe” wiązało się to bardziej z wyjątkowymi wydarzeniami, które niosły niektóre karty, np. jeśli na początku gry zgrana została przez gracza rosyjskiego karta aktywująca Litwę, to potem przez długi czas – dopóki stos nie uległ przetasowaniu i karta ta nie znalazła się w nim ponownie – gracz polski mógł być pewien, że na tyłach w okolicach Wilna będzie miał spokój.

W „Mokrej” mamy jeszcze dalsze odejście od tej pierwotnej, szczytnej idei „sprawiedliwości wargamingowej” (nie twierdzę oczywiście, że autor tej gry kiedykolwiek się nią kierował – zapewne raczej nie). Bierze się to stąd, że rotacja kart jest dużo większa niż w „Orle i Gwieździe” – w tym sensie, że więcej kart jest w użyciu i stos przewija się szybciej, w porównaniu z wieloma grami bardzo szybko. Poza rozstrzyganiem walki karty mają też, tak jak w „Orle i Gwieździe”, szereg innych funkcji: 1) ustalanie inicjatywy na początku każdego etapu, 2) aktywowanie oddziałów przez stronę posiadającą inicjatywę na początku każdego etapu, 3) określanie limitu amunicji strony nieaktywnej, gdy przeciwnik wejdzie w pole ostrzału, 4) określanie celności ostrzału artyleryjskiego, 5) reorganizacja. Sama walka występuje w dwóch formach: ostrzał i szturm. Ten drugi, w przeciwieństwie do pierwszego, pochłania dużo kart (co do zasady każda jednostka zaangażowana w szturm zagrywa dwie karty, jeśli jednostek po każdej ze stron jest kilka, nietrudno zauważyć, że kart bywa w użyciu wiele; do tego dochodzą bonusy, np. za atak z kilku pól). Tym co wydaje się istotne dla rotacji kart, są specjalne karty (król pik, król kier, król trefl), które gdy zostaną zagrane (wyciągnięte) ze stosu (z wyjątkiem zagrania na ustalenie inicjatywy), pozwalają na uzupełnienie przez jednego z graczy ręki (król kier i pik – gracz posiadający inicjatywę, król trefl – gracz nieposiadający inicjatywy) do maksymalnego limitu (Polacy – 5 kart, Niemcy – 12 kart). Podobnie działają karty dam w powyższych trzech kolorach, z tą różnicą, że pozwalają na wymianę dowolnej liczby kart i tym samym dociągnięcie nowych kart ze stosu.

Jeszcze jednym czynnikiem wpływającym na to, że jakakolwiek równowaga w „sumie szczęścia” przestaje istnieć, jest wspólny stos kart dla obu graczy. Przypomnijmy, że w przypadku „Orła i Gwiazdy” każdy z graczy ma osobną talię (stos kart), przeznaczoną tylko dla niego. W ten sposób procedura rozstrzygania walki za pomocą kart w swojej losowości upodobniła się do rzutu kostką. Nadal jednak, choć w bardzo ograniczonym zakresie, występuje zjawisko polegające na tym, że gracz wiedząc jakie karty zeszły może działać w określony sposób. W przypadku „Mokrej” dotyczy to wybranych, pojedynczych kart, ze względu na ich specjalne właściwości. Szczególnie istotne są karty o wartości 10, które powodują wzrost poziomu zużycia amunicji (bardzo ważna sprawa w „Mokrej”). W sytuacji gdy grając Polakami jesteśmy stroną reagującą na posunięcia przeciwnika i pamiętamy, że niewiele takich kart zeszło, a talia w większości jest wyczerpana, mniej ochoczo będziemy prowadzić ostrzał defensywny (o ile nie będziemy musieli). Z kolei, w sytuacji gdy dużo takich kart zeszło – przeciwnie. W sytuacji pierwszej gracz niemiecki może np. celowo wchodzić w kontakt z przeciwnikiem na nieistotnych dla niego odcinkach, nawet kosztem ponoszenia strat, żeby sprowokować go do przeprowadzenia ostrzału, podczas którego może wypaść 10-tka, i w ten sposób starać się przyspieszyć „wypstrykanie się” przez Polaków z amunicji, co później pomoże mu nacierać na innych, istotniejszych odcinkach. W ten sposób to jakie karty już zeszły, a jakie nie, może pośrednio oddziaływać na nasze decyzje. Podobnie może być z kartami króli pozwalających pociągnąć dodatkowe karty i tym samym uzupełnić rękę. Inne karty raczej nie są na tyle istotne, by gracz był w stanie śledzić czy i ile z nich zostało zagrane (co najwyżej jeszcze damy – bo pozwalają wymienić karty z ręki). Z tych powodów wspomniany mechanizm występuje jedynie w bardzo ograniczonym zakresie i oczywiście ciężko w oparciu o niego budować jakąś strategię, ale w konkretnych sytuacjach może się zdarzyć, że zagrane wcześniej karty mają wpływ na podejmowane przez gracza decyzje. To jest pewna różnica w stosunku do rzutu kostką, który zawsze jest całkowicie niezależny od poprzedniego rzutu, tzn. to że poprzednio wypadła określona liczba oczek w żaden sposób nie wpływa na prawdopodobieństwo tego co wypadnie następnym razem. Kończąc ten wątek dodajmy, że zasady instrukcji zabraniają przeglądania stosu zagranych kart, utrudniając w ten sposób kalkulacje, co ogranicza omawiany efekt. Utrudnia je też wspomniana już kilkakrotnie duża rotacja kart (w grze jest wiele sytuacji, gdy ze stosu ciągnie się karty i stos stosunkowo szybko ulega wyczerpaniu, po którym następuje jego przetasowanie i wykorzystuje się go od nowa).

Rozstawienie początkowe

Realizm pola bitwy podpowiada, że zasadniczo zdarzenia losowe były od siebie niezależne. Z tego punktu widzenia mechanizm oparty na kostce wydaje się lepszy. Z drugiej strony, czasami, z uwagi na grywalność, bywa lepiej jeśli losowość jest kontrolowana, np. w odniesieniu do tego ile razy kto może się aktywować. Ja podchodzę do tego tak, że generalnie jest to po prostu jedną z cech gry. Nie jest to natomiast pod wieloma względami nic szczególnie oryginalnego czy innowacyjnego. Dużo istotniejsze są moim zdaniem konsekwencje wprowadzenia rozwiązania opartego na kartach, a konkretnie zwłaszcza opartego na nich sposobu liczenia parametrów oddziałów. Tak naprawdę przy konstruowaniu kolejnych gier (scenariuszy) autor jest do pewnego stopnia ograniczony. Dochodzi do tego wskutek nałożenia się w ramach mechaniki gry trzech istotnych procedur (ostrzał, ostrzał defensywny, szturm), które nie tak łatwo zgrać ze sobą i z wartościami kart. Chodzi mi o zgranie pod względem arytmetycznym, a jednocześnie, żeby uzyskany efekt odpowiadał realiom historycznym.

Przede wszystkim dużo zależy od tego, jakie autor dobierze parametry siły ognia i morale oddziałów. Muszą one być odpowiednio dopasowane do siebie i do wartości kart (a także innych parametrów – zwłaszcza wartości osłon terenowych) w ramach każdej z procedur. Łatwo można doprowadzić do tego, że ostrzał podstawowy (we własnej aktywacji oddziału) będzie średnio skuteczny, ale ostrzał defensywny okaże się nieskuteczny (w ostrzale podstawowym występuje mnożenie siły ognia przez 2, czego nie ma podczas ostrzału defensywnego). Z kolei dążąc do nadania ostrzałowi defensywnemu wyższego poziomu prawdopodobieństwa trafienia łatwo można przeholować w drugą stronę i doprowadzić do tego, że ostrzał podstawowy będzie zbyt skuteczny. Na tym nie koniec, bo mamy jeszcze mnożniki wartości kart w zależności od tego kto do kogo strzela i czasami jeszcze w zależności od tego w jakim obrońca znajduje się terenie.

Przykład ostrzału podstawowego (załóżmy dla uproszczenia, że bez mnożenia wartości kart). W „Mokrej” standardowo oddziały mają w większości morale 5, czasami 4 albo 6. Osłona terenowa zwykle daje oddziałom dodatkowo 2, a czasami 3 punkty (wzgórza z lasem), czyli zazwyczaj mają nie więcej niż 8 punktów (z początku dodają jeszcze 1 gdy są zamaskowane, więc teoretycznie na kilku wzgórzach pokrytych lasem mogą mieć na początku gry obronę nawet na poziomie 9). Aby ostrzelać przeciwnika, bierzemy siłę ognia ostrzeliwującego pomnożoną przez 2 i dodajemy do niej wartość z karty. Siła ognia oddziałów w „Mokrej” wynosi na ogół 1, 2 albo 3. Podczas ostrzału we własnej aktywacji siła ognia wynosi więc: 1x2=2, 2x2=4, 2x3=6. Występują jeszcze w grze trzy pojedyncze bataliony niemieckiej piechoty (12 Pułk Piechoty) mające siłę ognia 4 – podczas ostrzału 2x4=8. W praktyce ich koszt aktywacji jest jednak na tyle duży, że raczej nie opłaca się ich wykorzystywać. Do tych wartości dochodzi wartość karty (od 1 do 10, w każdym razie nie mniej niż 1). Jak nietrudno zauważyć, przy oddziale o sile ognia 4, w zasadzie zawsze trafiamy, niezależnie od tego, jaką kartę gracz wyciągnie, bo zawsze łączna wartość siły ognia i karty będzie większa od wartości obrony. Już przy sile ognia 3 zdezorganizowanie przeciwnika jest łatwe (o ile nie stoi w zakrytym terenie, w zasadzie pewne). Przykład ten pokazuje jednak przede wszystkim to, że tak naprawdę system rozstrzygania walki ogranicza siłę oddziałów do przedziału 1-3. Ciężko w takim układzie bardziej różnicować oddziały pod względem posiadanej siły ognia.

Teraz zajmijmy się stratami oddziałów, wokół których rozpętała się swego czasu na forum burzliwa dyskusja. Otóż straty oddziały jak najbardziej mogą ponieść. Aby oddział poniósł straty, siła ataku musi być co najmniej dwa razy większa niż siła obrony. Zwłaszcza w przypadku ostrzału artyleryjskiego i ataku lotniczego jest to więcej niż możliwe, ponieważ podczas tych rodzajów ostrzału wartość karty dodawaną do siły ostrzeliwującego mnoży się razy 3. Jak to wygląda w praktyce? Policzmy dla baterii polskiego 2 DAK-u pod „Mokrą”. Każda z baterii ma siłę ognia 4 (siły tej nie mnoży się w przypadku ostrzału artyleryjskiego – jest to pewna odmienność od standardowej procedury). Najpierw musimy oczywiście trafić w pole docelowe, ale o tym później. Załóżmy, że trafiliśmy. W takim przypadku do siły ognia 4 dodamy wartość karty, która może wynieść od 1 do 10, pomnożoną przez 3. Czyli przy karcie o wartości 1 mamy 4+3x1=7, przy karcie o wartości 2: 4+3x2=10. W większości przypadków na Niemców karta 2 wystarcza, bo ich oddziały nie mają nigdy wartości morale większej niż 5. Jeśli uzyskamy 10, to mamy dwa razy tyle i zadaliśmy straty. Wszystkie karty o wartości powyżej 2 zadają straty. Jeśli oddział niemiecki wejdzie do lasu albo do zabudowań, jest ciut gorzej, bo wtedy ma obronę na poziomie 7 i musimy mieć kartę o wartości co najmniej 4. Można z tego wyciągnąć takie wnioski, że w terenie czystym rzadko zdarza się, że przeciwnik zostanie ostrzałem artyleryjskim tylko zdezorganizowany (o ile artyleria trafi w pole). Jak już dostanie, to ponosi straty. A strzela się najchętniej oczywiście do niemieckich czołgów idących w terenie czystym, bo wiadomo – najgroźniejsze. Tymczasem w rzeczywistości pod Mokrą polska artyleria ogniem pośrednim zadała czołgom niewielkie straty, w tym sensie, że trafiano pojedyncze maszyny. W kilku przypadkach takie trafienie skutecznie ostudziło zapał towarzyszy trafionego, więc efekt był raczej zbliżony do dezorganizacji. Autor dobierając parametry jednostek musiał lawirować, ale wszystkiego zgrać idealnie się nie dało.

Szansa zadania strat zwykłym ostrzałem jest w przypadku poruszania się oddziału w terenie czystym całkiem spora, w terenie trudnym maleje. Nie będę zanudzał czytelników szczegółowymi wyliczeniami. Aby przedstawić to w całej rozciągłości, musiałbym rozpisać na szereg przypadków, ponieważ poza zróżnicowaniem wynikającym z siły ognia ostrzeliwującego i terenu dochodzą jeszcze cechy szczególne oddziałów, np. jednostki pancerne strzelające do piechoty mnożą wartość karty razy 2. Jak już omawiamy możliwość zadania strat, co innego wydaje mi się jednak istotne. Kluczowa, zwłaszcza dla Niemców, jest możliwość zagrania do ostrzału karty z ręki. Kart na ręce gracz niemiecki ma w tej grze dużo (bazowo 12, a potem może je, wbrew pozorom dość łatwo, uzupełnić). Co to daje? Ano daje nam pewność wyniku walki. Widzimy jakie morale ma oddział przeciwnika i w jakim stoi terenie, a więc znamy jego siłę obrony. Znamy też siłę ognia własnego oddziału, często możemy sobie pomóc wzmacniając tę siłę ognia dzięki wsparciu sztabu. Została ostatnia niewiadoma, którą wnosiła nam karta, standardowo zagrywana ze stosu. Ale ponieważ Niemiec ma na ręku dużo kart, to ze stosu nie musi zagrywać, tylko może z ręki. Wiemy już, że biorąc pod uwagę mnożenie siły ognia oddziałów przez 2 podczas ataku i to jaka jest zazwyczaj łączna siła obrony, często aż tak wiele nam nie trzeba. Ważny jest końcowy efekt: mamy PEWNOŚĆ, że wroga jednostka oberwie (co w przypadku Polaków w „Mokrej” oznacza eliminację – bo jednostki mają tylko jeden poziom siły). Ten efekt wydaje mi się niezbyt historyczny. Nie mówię już o sytuacji, gdybyśmy chcieli tylko zdezorganizować przeciwnika – tu jest jeszcze łatwiej i rzucenie przez gracza niemieckiego nawet niskiej wartości karty (w większości przypadków wystarczają już 3-ki albo 4-ki), załatwia sprawę i ELIMINUJE JAKIEKOLWIEK RYZYKO. Przy tym ten efekt jest niezależny od jakichś cech szczególnych oddziałów czy poziomu dowodzenia, abstrakcyjny. W praktyce, jak gramy Niemcami, jest to bardzo ważne, bo daje pewność przełamania Polaków w wybranym punkcie, gdzie szczególnie zależy nam na pozytywnym wyniku naszych działań. Z kolei Polacy, z uwagi na małą liczbę kart na ręku i konieczność prowadzenia głównie ostrzału defensywnego, nie mają takiego komfortu.

Spójrzmy teraz od strony obrońcy na parametr morale. Jak już pisałem, w grze oddziały mają morale o wartościach od 4 do 6, przy czym przytłaczająca większość na poziomie 5. Tutaj przy tworzeniu kolejnych gier w systemie autor także może łatwo przeholować jeśli chodzi o możliwość zadania strat oddziałom. Żeby zadać straty, jak pamiętamy, łączna siła ostrzeliwującego musi być dwukrotnie większa niż łączna siła ostrzeliwanego (składają się na nią morale i osłona terenowa). Załóżmy, że byłby w grze oddział o morale 7. Aby zadać mu stratę zwykłym ostrzałem, gracz musiałby mieć siłę ognia 4 (czyli bazowo 2) i wylosować kartę o wartości 10. Przy sile ognia 6 (bazowo 3) tylko karty 8-10 zadają straty. A co jak oddział wejdzie w teren zakryty? Wtedy trzeba doliczyć osłonę, zazwyczaj o wartości 2, i oddział ma już obronę na poziomie 9. W takim przypadku straty mógłby ponieść dopiero gdyby oddział ostrzeliwujący miał bazowo siłę ognia 4 (w „Mokrej”, jak już wiemy, taką siłę mają tylko trzy, zwykle niewykorzystywane, niemieckie bataliony piechoty, o których było wyżej), i to tylko przy zagraniu karty o wartości 10 (siła ataku: 4x2+10=18, siła obrony: 9 – siła ataku jest dwukrotnie większa, co powoduje straty obrońcy). Dodam jeszcze, że w instrukcji systemowej jest punkt [5.8] o umocnieniach polowych (możliwych do zbudowania przez piechotę, dają +2 do osłony), dodatkowo zwiększających siłę obrony. Przepis ten nie ma jednak zastosowania w grze „Mokra”. Podobną analizę jak wyżej można przeprowadzić w drugą stronę: gdybyśmy wzięli oddział o morale 3, okaże się, że stosunkowo łatwo będzie zadać mu straty. Stąd, podobnie jak w przypadku wartości siły ognia, mechanizm gry ogranicza autorowi liczbę sensownych opcji, jakie ma do wyboru. Możliwe jest oczywiście proporcjonalne zwiększanie wartości osłon i siły, ale nie zapominajmy, że poza tym w grze występuje np. procedura ostrzału defensywnego, gdzie nie ma mnożenia siły ognia przez 2 i całość może zacząć się „rozjeżdżać” w innym miejscu.

Początek rozgrywki. Niemcy przedzierają się w centrum jednostkami rozpoznawczymi, za którymi podążają oddziały pancerne. Cała polska obrona została wyminięta bez walki. Pierwsze oddziały niemieckie przedostały się za tor kolejowy. Na południu, opodal Mokrej, drugie zgrupowanie niemieckich oddziałów rozpoznawczych zostało na samym początku skutecznie ostrzelane i poniosło poważne straty. Polacy, póki co zamaskowani, głównie przesuwają odwody (12 Pułk Ułanów, 2 Pułk Strzelców Konnych, 11 Batalion Strzelców)

Jeszcze jedna zależność, która zwróciła moją uwagę, to niewielkie znaczenie różnicy w sile ognia między oddziałami przy ostrzale defensywnym i bardzo duża rola kart. Wartości siły ognia oddziałów w „Mokrej” wynoszą 1, 2 albo 3 (plus te trzy niemieckie bataliony z siłą 4). Różnica między nimi wynosi więc maksymalnie 2. Czyli niewiele w porównaniu z wartościami kart, wynoszącymi od 1 do 10. Przy ostrzale defensywnym okazuje się, że bardzo niewiele zależy od parametrów strzelających oddziałów, a od losowego czynnika, jakim jest wartość karty. Zgodnie z punktem [7.3.6], przy ostrzale defensywnym nie można zagrać karty z ręki (podobnie przy rozstrzyganiu ostrzału artyleryjskiego) – dlatego efekt jest w tym przypadku czysto losowy. Różne procedury w tej grze działają więc tak, że jedna umożliwia zadawanie strat ze stuprocentową pewnością (chodzi mi o opisaną wyżej możliwość zagrywania karty z ręki), a ta jest niemal CAŁKOWICIE LOSOWA. W odniesieniu do ostrzału defensywnego powyższe dotyczy samej możliwości zdezorganizowania przeciwnika. Inaczej sprawa wygląda, gdy rozpatrujemy możliwość zadania strat, choć tutaj także musimy liczyć na wylosowanie dobrej karty. Jeśli podchodzący oddział będzie miał osłonę terenu na poziomie 2, okazuje się to praktycznie niemożliwe. Jeśli będzie poruszał się w czystym terenie (zakładam standardowe dla większości oddziałów morale 5), przy sile ognia 1 – straty zadają karty o wartościach 9-10, przy sile 2 – karty o wartościach 8-10, przy sile 3 – karty o wartościach 7-10.

Zdaję sobie sprawę, że powyższe analizy i obliczenia można uznać za wybiórcze. Jeszcze co najmniej kilka wątków mógłbym poruszyć. W ten sposób można by długo… Chodziło mi o pokazanie kilku zależności, będących przejawami ogólniejszego zjawiska. Wracając do tego co pisałem na początku o nawiązaniach, widać, że autor wykorzystał te same mechanizmy, które występują w innych grach, natomiast u siebie trochę je skomplikował, tworząc bardziej złożony system rozstrzygania walki i przede wszystkim budując kilka różnych procedur opierających się na wykorzystaniu tego samego stosu (talii) kart. Na ogół w grach heksowych rozstrzygało się starcia za pomocą kostki i, co chyba bardziej istotne, mieliśmy jakąś tabelkę walki (obecnie tabelki w grach taktycznych są często upraszczane). Tutaj zmiana polega na tym, że autor zrezygnował z jakiejkolwiek tabelki, a zamiast tego wprowadził system rozliczania starć w oparciu o karty. Po opanowaniu go dobrze jest on szybki i prosty – i to jest jego zaletą. Słabość tego systemu polega na ograniczeniach, jakie stwarzają same karty i jakie powstają na styku kilku różnych procedur, do których wykorzystywane są te same współczynniki i karty. O ile np. w „Orle i Gwieździe” mieliśmy tylko jedną procedurę walki, gdzie po prostu dodawało się wartości z kart do siły walczących oddziałów (po obu stronach), patrzyliśmy w prostą tabelkę i mieliśmy wynik, to tutaj raz mnożymy siłę strzelających przez 2, innym razem nie mnożymy; raz mnożymy wartość karty przez 2, innym razem przez 3, jeszcze innym razem nie mnożymy. Na to mamy jeszcze kilka dalszych istotnych nakładek. Z kolei dla efektu ostrzału nie jest ważne tylko uzyskanie przewagi, ale także możliwość uzyskania dwukrotnej przewagi. Przy tym gra musi uwzględniać potencjalnie duże zróżnicowanie jednostek na szczeblu taktycznym (w końcu to II wojna światowa, gdzie typów oddziałów i uzbrojenia mamy wiele), różne formy walki itd.

W porównaniu z tym co mamy tutaj, tabelka daje autorowi niemal pełną swobodę. Przede wszystkim wartości uzyskiwane na kostce nie są czynnikiem, który nas w jakikolwiek sposób ogranicza. Mamy dużo większą swobodę w doborze parametrów i układaniu rozkładu prawdopodobieństwa. Dlatego możemy dać oddziałom parametry bardziej adekwatne do ich historycznych charakterystyk i lepiej oddać zróżnicowane sposoby walki, z jakimi mamy do czynienia w przypadku II wojny światowej. Z tym wszystkim autor systemu „Wielkie bitwy małych oddziałów” będzie miał problem, żeby to zgrać przy tworzeniu kolejnych bitew. Są oczywiście ważne plusy wprowadzenia do gry kart (w takiej formie), o których już wspominałem (a właściwie jeden plus). Najkrócej mówiąc: gra się szybko. Jeśli miałbym się doszukiwać jakiejś innowacyjności, to faktycznie samo rozstrzyganie walk wydaje mi się, że idzie szybciej. Podejrzewam, że mogło to zaskoczyć samego autora, bo to wychodzi dopiero w praktyce. Widać to w grze, ponieważ walk (ostrzałów) jest w niej wiele. To nie jakieś teoretyczne cechy mechanizmów tej gry, które nie odznaczają się w moim odczuciu jakąś większą innowacyjnością, ale właśnie ten praktyczny aspekt stanowi moim zdaniem najmocniejszą stronę jej mechaniki.

Istotnym wątkiem jeśli chodzi o historyczne odwzorowanie realiów walk pod Mokrą w grze jest możliwość zadania strat Niemcom przez polską artylerię przeciwpancerną i polową. W systemie obowiązuje przepis, że bronie wsparcia nie mogą zadać strat przeciwnikowi, a jedynie go zdezorganizować (punkt [10.3]). Cała polska artyleria (2 DAK i działka 37 mm Boforsa) funkcjonuje jako bronie wsparcia. Tak traktowany jest również polski pociąg pancerny „Śmiały”, ale w jego przypadku wprowadzono wyjątek: można zadać straty za pomocą ostrzału. Jednak wracając do artylerii, której jest dużo (zwłaszcza mam na myśli przeciwpancerną), bo działka porozdzielane zostały, zgodnie z realiami historycznymi, pojedynczo między poszczególne pododdziały, to nie ma możliwości zadania w ten sposób strat czołgom. Niestety, historycznie było zupełnie inaczej (o czym jeszcze w dalszej części recenzji). Dlaczego tak jest? Autor się nie znał? Wydawało mu się, że straty od ognia bezpośredniego nie były aż takie duże? Moim zdaniem, jedna z przyczyn jest systemowa – to, o czym pisałem wcześniej. Z kolei dopuszczone zostało zadawanie strat ogniem pośrednim, tyle że ostrzałów artyleryjskich w ciągu gry Polacy nie wykonają zbyt dużo, ponieważ sporo ich to kosztuje w punktach aktywacji, więc w praktyce większych strat (w skali całej rozgrywki) w ten sposób zadać nie można.

Teraz wrócę do rozwiązania zaczerpniętego z „Marii”, polegającego na oznaczeniu całej planszy symbolami kolorów karcianych (trefl, karo, kier, pik). W „Mokrej”, jak już pisałem, służy ono głównie do ustalania celności ostrzału artyleryjskiego. Aby trafić podczas własnej aktywacji, musimy wyciągnąć ze stosu kartę odpowiadająca kolorem ostrzeliwanemu polu. Czyli teoretycznie (przyjmując idealistyczne założenie, że karty w poszczególnych kolorach schodziły ze stosu w tych samych proporcjach, w jakich występowały w nim na początku), szanse na uzyskanie trafienia wynoszą 1/4. Nie za wiele, tym bardziej, że artylerią nie możemy sobie strzelać ot tak co etap, ile nam się podoba, ale musimy za to słono zapłacić w punktach aktywacji i musimy mieć dostępną możliwość przeprowadzenia ostrzału artyleryjskiego. To prawdopodobieństwo nie jest jeszcze niskie, zwłaszcza gdy porównamy je z prawdopodobieństwem uzyskania trafienia podczas ostrzału zaporowego. Wtedy musimy wylosować dwie karty w kolorze odpowiadającym kolorowi ostrzeliwanego pola. Czyli prawdopodobieństwo (znów przy idealistycznym założeniu jak wyżej) wynosi 1/4 x 1/4, czyli 1/16. Bardzo mało, tak że wygląda to bardziej na strzał rozpaczy. Różnica polega na tym, że nic nie kosztuje w punktach aktywacji, ale po pierwsze może wypaść karta zużycia amunicji (10-tka), a po drugie odbywa się to zamiast zwykłej reakcji ogniem przez oddział, więc strzelać bez opamiętania się nie da i w praktyce okazuje się, że szkoda marnować reakcji na takie ostrzały. Na tym nie koniec, bo Polacy posiadają jednostki łączności, które pozwalają zagrać z ręki kartę na trafienie, zamiast losować ją ze stosu kart (punkt [11.1], z tym że wymagana jest widoczność jednostki łączności do celu). Dzięki temu, jeśli zdecydujemy się skorzystać z tej opcji, mamy PEWNOŚĆ TRAFIENIA. Cóż to jest za komfortowe uczucie w porównaniu z prawdopodobieństwem 1/4, nie mówiąc już o 1/16. Co prawda gracz polski nie ma zwykle zbyt wielu kart na ręce i zdarza się, że brakuje akurat tego odpowiedniego koloru, ale jak już mu wpadnie w łapy, a przeciwnik ustawi gdzieś duży stos czołgów… nie ma zmiłuj.

Przedstawione wyżej zasady dotyczące celności artylerii to kolejna grupa rozwiązań budząca wątpliwości historyczne, gdzie główna przyczyna nie leży, jak sądzę, w niewiedzy autora. Pokazują one jak na dłoni ograniczenia, jakie stwarzają karty. Mamy tak naprawdę trzy możliwości: 1) całkowita pewność trafienia, albo 2) prawdopodobieństwo około 1/4, albo 3) prawdopodobieństwo około 1/16. Żeby to miało sens i było trochę bardziej realistycznie, przydałoby się coś zrobić zwłaszcza z tą 1/16. Także ta 100-procentowa pewność trafienia, nawet biorąc pod uwagę fakt, że polska artyleria 2 DAK-u była pod Mokrą wstrzelana w przedpole, to pewna przesada. Ale co ma zrobić autor jak chce to rozstrzygać wyłącznie za pomocą kart? Do tego jak jednocześnie ma to być w miarę proste i przejrzyste. Mógłby np. przyjąć przy ostrzale zaporowym, że druga karta wystarczy, że będzie tej samej barwy (czarna albo czerwona) co kolor pola, co zwiększyłoby prawdopodobieństwo o połowę – do 1/8. Tyle, że to z kolei może się wydawać za dużo i dla niektórych być przekombinowane. Ogólnie, nie ma swobodnej możliwości manipulowania przez autora arytmetyką gry, tak by określić parametry wojsk, skupiając się na danych historycznych. Pojawiają się, czasami bardzo poważne, ograniczenia stwarzane przez karty i przyjęte w oparciu o nie mechanizmy.

Sytuacja w centrum lasu. Jeden z polskich pułków kawalerii zmierza by obsadzić miejsce, gdzie przez tor kolejowy biegnie droga na Izbiska. Niestety nie udało mu się zdążyć przed pierwszymi oddziałami niemieckimi, które usadowiły się już po drugiej stronie toru. Większość oddziałów pancernych Niemcy przerzucają z rejonu naprzeciwko Mokrej ku centrum

Dużo lepiej karty sprawdzają się w „Mokrej” w części zasad regulującej ustalanie inicjatywy i aktywację. Działa to w ten sposób, że mamy cztery żetony symbolizujące kolory karciane, z jednej strony oznaczone flagą polską, z drugiej flagą III Rzeszy. Na początku gracze wyciągają ze stosu trzy karty, by ustalić jakie kolory będą dawały inicjatywę Niemcom. Następnie co etap wyciągana jest ze stosu jedna karta i w zależności od tego, czy żeton odpowiadający kolorowi karty jest na stronie niemieckiej czy polskiej – odpowiedni gracz uzyskuje aktywację. Po tym jak dany kolor został wylosowany, żeton odwracany jest na drugą stronę – jeśli ten sam kolor zostanie wylosowany kolejny raz (w którymś z następnych etapów), daje inicjatywę stronie przeciwnej. Za każdym razem wylosowanie określonego koloru powoduje odwrócenie odpowiadającego mu żetonu na drugą stronę. Powyższa procedura ustalania inicjatywy jest całkowicie losowa, w tym sensie, że nie można zagrywać karty z ręki zamiast ciągnąć jej ze stosu kart.

Jak już uzyskaliśmy inicjatywę, musimy zagrać kartę z ręki albo pociągnąć ze stosu, w celu aktywowania określonej liczby zgrupowań. Osobno aktywowane są jednostki broni wsparcia, o ile stoją samotnie na polach (tzn. nie razem z jednostkami aktywowanego zgrupowania), a także ostrzały artyleryjskie i lotnicze. Koszt aktywacji każdego zgrupowania oraz ostrzału wynosi 2 punkty, a każdej broni wsparcia – 1 punkt. Z tego wniosek, że maksymalnie można na etap aktywować 5 zgrupowań (gdy zagramy kartę 10-tkę). W przypadku, gdy ciągniemy kartę ze stosu, przed pociągnięciem musimy zadeklarować, ile punktów aktywacji potrzebujemy. Jeśli wylosowana karta będzie miała mniej punktów, nic nie możemy zrobić i tracimy etap. Możliwe jest również aktywowanie bez zagrywania żadnych kart wyłącznie jednego zgrupowania. Nie ma wtedy ryzyka, że nie uda nam się go aktywować. W praktyce w „Mokrej” opcja ta to ostateczność. Tyle procedura aktywacji.

Dlaczego procedura ustalania inicjatywy sprawdza się moim zdaniem dobrze? Moje bogate doświadczenia z grami GMT Games z serii „Great Battles of History” (GBoH) mówią mi, że losowość aktywacji, ustalanych tam przy pomocy rzutu kostką, bywa głównym czynnikiem warunkującym przebieg bitwy. Przy czym, jak już pisałem wcześniej, rzuty kostką są niezależne od siebie, co dla ustalania wyniku walki jest bardziej realistyczne niż mechanizm karciany. Z kolei na potrzeby ustalania inicjatywy, ze względów grywalnościowych (ale przekłada się to także pośrednio na historyczność) uważam, że zastosowany tutaj mechanizm z wykorzystaniem kart ma w porównaniu z kośćmi dużo zalet. Zwróciłbym też uwagę, że to co mamy w „Mokrej” realizuje w znacznej mierze ów idealistyczny model „sprawiedliwości wargamingowej”: za każdym razem, gdy wypadnie określony kolor, następnym razem drugi gracz ma większe szanse na zdobycie inicjatywy, a w sytuacji gdy wszystkie kolory obrócą się na stronę jednego gracza, ma pewność, że teraz on będzie miał inicjatywę. I tak się to proporcjonalnie zmienia. Co prawda na początku jeden z graczy może mieć trzy kolory „na swoją stronę”, mogą być inne drobne odchylenia w związku z czasem trwania rozgrywki, ale generalnie pod tym względem gra jest „sprawiedliwa”.

Jak w wielu grach z losową aktywacją, tak i tutaj występują jednak sytuacje, że jeden z graczy może mieć kilka aktywacji pod rząd. Dwie, a nawet trzy aktywacje pod rząd nie są niczym nadzwyczajnym. W praktyce umożliwia to Niemcom wykonywanie nagłych zwrotów, a Polakom potrafi znacznie utrudnić obronę. Gra nie przewiduje możliwości reagowania ostrzałem na ostrzał przeciwnika, który ma inicjatywę. Można jedynie reagować ostrzałem na ruch jednostek przeciwnika. W związku z tym, gdy dana jednostka ma kilka aktywacji pod rząd i jest już na pozycji do prowadzenia ostrzału, przeciwnik na ten ostrzał nie odpowiada. Z kolei często, zwłaszcza strona polska, staje w grze przed dylematem czy aktywować oddziały do ostrzału, czy przerzucać odwody na tyłach. W praktyce na ogół ważniejsze okazuje się to drugie. W tych warunkach powiązanie ostrzału z aktywacją jednostek, patrząc z punktu widzenia realizmu pola bitwy, prowadzi do nieco sztucznych efektów.

Niemcy podeszli od północy pod pozycje 21 Pułku Ułanów. Odezwały się działka p-panc. 37 mm dezorganizując głównie jadącą w ciężarówkach piechotę zmotoryzowaną i motocyklistów, ale czołgi niewiele sobie z tego robią i nacierają dalej. Niestety podczas ataku oddziały niemieckie bardzo niezręcznie manewrowały koło pozycji polskich i doprowadziły do tego, że jeden ze szwadronów 21 Pułku Ułanów, wraz z działkiem p-panc. 37 mm, wycofał się na pobliskie zalesione wzgórza, później podobną okazję wykorzystał drugi szwadron

Miałem jeszcze napisać o innych elementach mechaniki gry, ale rozpisałem się (wbrew pierwotnym przewidywaniom) i główny wątek różnych zależności arytmetycznych, jakie płyną z wprowadzenia kart i ograniczeń jakie niesie oparcie na nich mechanizmów gry wraca jak bumerang. W sumie jest to idea przewodnia tej części recenzji i dla przejrzystości lepiej, żeby tak pozostało. Mógłbym oczywiście polemizować z autorem gry np. dlaczego w tabeli w punkcie [6.10] gdy jednostka rozpoznawcza strzela do jednostki rozpoznawczej (albo piechota zmechanizowana do piechoty zmechanizowanej), to można strzelać tylko z sąsiedniego pola, jednostka ma zawsze siłę ognia 1 i kartę zagrywaną do rozstrzygnięcia ostrzału mnoży się razy 1, ale to są znowu szczegóły. W wielu miejscach autor tworzył rozwiązania gry, tak żeby dopasować je do kart i widać, że jest to szyte grubymi nićmi. Gwoli sprawiedliwości, niezależnie od tego, uważam, że szereg rozwiązań i zależności, jakie są w zasadach, jest zrobionych dobrze. Pewne korzyści z wprowadzenia kart też oczywiście są i ich nie neguję. Większość łatwo dostrzeże te korzyści i z tego względu nie ma się co o nich nadmiernie rozpisywać, natomiast to o czym tutaj pisałem mam wrażenie, że zauważy niewiele osób. Dla większości widoczny jest tu czy tam jakiś pojedynczy element całej układanki, który nie pasuje, ale dlaczego, to już nie będzie takie oczywiste.

Mamy 7 etap. Polskie oddziały przestają być zamaskowane i odtąd gracz niemiecki ma pełen wgląd w pole bitwy. Polakom przybył pociąg pancerny nr 53 „Śmiały” i 21 Dyon Pancerny. Oddziały polskie obsadziły większość przejść przez tor, z wyjątkiem części północnej, gdzie nie miały jak zdążyć. Pola z torem kolejowym oznaczone żółtym kolorem to nasypy, pola żółto-szare to wykopy. W obu przypadkach jest to teren nieprzekraczalny dla jednostek zmotoryzowanych. Polacy muszą więc starać się obsadzić przede wszystkim pola między nasypami i wykopami, zwłaszcza drogi przecinające tor kolejowy

Motocykliści za torem zostali chwilowo odcięci, a jeden z oddziałów nawet zdezorganizowany. Do ataku na Niemców szykują się TKS-y i samochody pancerne wz. 34

Na północy Niemcy podeszli w pobliże pociągu pancernego „Śmiały”, szykując się do ataku na niego. Tymczasem w centrum prze cały zagon pancerny. Jego pierwszy rzut ominął polską obronę i jest już w lesie. Drugi rzut (czołgi i piechota zmotoryzowana) przewala się przed stanowiskami polskich ułanów i działek p-panc. 37 mm. Polskie pododdziały mają tu do kogo strzelać i zadają Niemcom poważne straty. Są to dla Polaków chwile chwały. Szturm na stanowiska polskie utrudnia teren (wzgórza z lasem), który wymaga wydania dużej ilości punktów ruchu, by w niego wkroczyć, stąd powstała tutaj wyjątkowo dobra pozycja, pozwalająca chwilowo pokryć ogniem cały przejazd między wzgórzem a znajdującą się na północ wsią Kamieńszczyzna

Polacy zyskali kolejną aktywację i sytuacja Niemców robi się trudna. Płoną ostrzeliwane ogniem ułanów ciężarówki piechoty zmotoryzowanej, dostają także motocykliści. Mimo strat, Niemcy niestrudzenie prą naprzód

Na północy niemieccy motocykliści wraz z jednostkami towarzyszącymi zaatakowali pociąg pancerny „Śmiały”, który jak się szybko okazało nie miał szans i został zniszczony. Przez środek lasu przedzierają się czołgi z obu pułków pancernych (35 i 36). Wokół pozycji dzielnych ułanów i towarzyszących im działek p-panc. 37 mm, usytuowanych na wzgórzach, pozostała jedynie piechota zmotoryzowana, która w międzyczasie zdołała się zebrać i wysiąść z ciężarówek. Tymczasem na południu, na polanie pod Mokrą, w zasadzie nic się nie dzieje, baterie 2 DAK znudzone wypatrują przeciwnika... Pododdziały 7 Oddziału Rozpoznawczego stoją na południu całkowicie biernie, Polacy podobnie – w obu przypadkach z powodu braku punktów na aktywację, które są potrzebne gdzie indziej

Sytuacja na północy. Niemcy uchwycili rejon gdzie operował wcześniej pociąg pancerny „Śmiały” i po jego zniszczeniu mają otwartą trasę do przejścia na wschodnią stronę toru. Ku temu przejściu zmierzają już niemieckie czołgi

Sytuacja w centrum i pozycje niemieckiej piechoty zmotoryzowanej wokół stanowisk działek p-panc. 37 mm. Jak widać, Polakom udało się zatrzymać kilka jednostek niemieckich, ale nie byli w stanie zatrzymać wszystkich, czy nawet większości

Polacy próbują ratować sytuację. Do kontrataku od wschodniej strony ruszył 21 Dyon Pancerny. Niestety jest to jedyna jednostka, która jest w stanie podejść w ciągu jednej aktywacji do Niemców, polska kawaleria okazuje się zbyt powolna. Od strony zachodniej przez otwarty teren posuwają się dwa szwadrony 19 Pułku Ułanów z działkami. Oj, przydałby się tu rotmistrz Skiba, tyle że do pełni sukcesu musiałby jeszcze potrafić unieszkodliwić niemieckie czołgi. W środku lasu, żeby utrudnić Niemcom ruch wzdłuż drogi, Polacy wyszli trochę przed tor

Niestety, w 11 etapie aktywację uzyskali Niemcy, którzy przeprawiają za tor kolejne jednostki, w tym pancerne, tak że mają ich już ponad 6, a w drodze są dalsze oddziały, które prawdopodobnie wkrótce także przekroczą linię toru. Polacy nie są w stanie ich zatrzymać. Kontratakujący 21 Dyon Pancerny stracił w międzyczasie w walce połowę składu i kolejne starcie, nawet zwycięskie, oznaczać będzie jego całkowitą eliminację. Cofające się w otwartym terenie szwadrony 19 Pułku Ułanów nie dadzą rady czołgom, które zręcznie mogą przeciskać się lasem. Innych jednostek zdolnych przeprowadzić efektywne kontruderzenie w pobliżu za bardzo nie ma. Na tym zakończyliśmy więc rozgrywkę. Na tle wszystkich moich rozgrywek ta była dla strony polskiej jedną z najlepszych, tym bardziej, że z początku, z wielu powodów, dobrze rokowała

Poprawiony: poniedziałek, 08 grudnia 2014 19:23