Fragmenty książki „Prochorowka 1943”.

Produkcja niemieckiego sprzętu pancernego w pierwszej połowie 1943 r.
O słabości sił, jakie mogli użyć Niemcy w bitwie o występ kurski, świadczy ilość sprzętu bojowego, jaki został dostarczony na front wschodni w okresie od 1 marca do 1 czerwca. W tym czasie dostarczono, bowiem 899 czołgów, 318 samobieżnych dział przeciwpancernych, 90 samobieżnych dział Hummel, 45 ciężkich dział Ferdynand, 45 ciężkich dział Brummbar, 637 dział przeciwpancernych 75 mm, 162 działa przeciwlotnicze 88 mm. W związku z tym na naradzie w kwaterze Hitlera w dniu 4 maja zapadła decyzja o przesunięciu operacji na początek czerwca. Przeciw odroczeniu tego terminu wypowiedzieli się szefowie sztabów generalnych wojsk lądowych i lotniczych oraz dowódcy Grup Armii. Uważali oni, nie bez racji, iż strona sowiecka do czerwca zdoła skoncentrować na łuku kurskim znaczne siły i rozbudować system obronny, a czynnik zaskoczenia zostanie wyeliminowany.

Generał Guderian usiłował jeszcze 10 maja przekonać Hitlera o niecelowości rzucania na szale niewiadomej najlepszych związków pancernych. Hitler jednak doszedł do wniosku, że zwycięstwo pod Kurskiem może przezwyciężyć narastające zwątpienie u sojuszników III Rzeszy. Dlatego też 18 czerwca podjął ostateczną decyzję o przeprowadzeniu operacji „Cytadela”, wyznaczając jej termin na 3 lipca, a następnie na 5 lipca. Na początku 1943 roku, w czasie ciężkich walk toczonych w rejonie Stalingradu, wprowadzono nowy etat dywizji piechoty. Zatwierdzony w lutym 1943 zupełnie nie liczył się z realiami i był pomyślany z dużym rozmachem. Nieznany był bowiem jeszcze wynik walk o Stalingrad, a bitwa toczona przez 9 Armię w rejonie Wiaźmy i Syczewki, mimo znacznych strat, zakończyła się dużym sukcesem operacyjnym. Nowy etat utrzymywał podstawową strukturę dywizji, czyli trzy pułki po trzy bataliony grenadierów. Dywizja piechoty wz. 43 powinna była mieć w kompaniach przeciwpancernych w każdym pułku piechoty wyłącznie ciężkie armaty przeciwpancerne 75 mm.

Była to oczywiście zupełna fikcja, ponieważ armat PaK 40 było jeszcze bardzo niewiele. W batalionie przeciwpancernym planowano wprowadzenie kompanii Marderów, kompanii zmotoryzowanych armat PaK 40 oraz kompanii samobieżnych lub zmotoryzowanych armat przeciwlotniczych 20 mm. To także było zupełnie nierealne. Należy pamiętać, że kompania Marderów to tylko 12 maszyn, ale w skali całego Wermachtu liczba ta rośnie do ponad 1500 sztuk – licząc tylko dywizje piechoty. Ciekawe zmiany zaszły w batalionach saperów, w których kompanie zostały znacznie lepiej uzbrojone niż dotychczas. Mogły więc one nacierać na silnie umocnione obwarowania lub obiekty położone w trudno dostępnym terenie. Każda z trzech kompanii saperów dysponowała 2 ciężkimi karabinami maszynowymi, 9 lekkimi karabinami maszynowymi, 3 lekkimi rusznicami przeciwpancernymi, 2 moździerzami 81 mm i co najmniej 6 miotaczami ognia. Z batalionów saperów zabrano natomiast kompanie mostowe. Uczyniono to wychodząc z założenia, że bez sensu jest, aby każda dywizja musiała wozić ze sobą most, skoro kompanie można oddać do dyspozycji dowództwu armii bądź korpusu i tylko kiedy zachodziła taka potrzeba wysyłać je na odcinek danej dywizji. Wycofano także ze stanu dywizji batalion zapasowy oraz znacznie zmniejszono stopień zmotoryzowania części oddziałów transportowych.

Dywizja piechoty wz. 43 miała liczyć 16 792 żołnierzy wyposażonych etatowo w 518 lekkich karabinów maszynowych, 120 ciężkich karabinów maszynowych, 90 granatników 50 mm, 66 moździerzy 81 mm, 99 rusznic przeciwpancernych PzB 39, 18 dział piechoty 75 mm, 6 ciężkich dział piechoty 150 mm, 39 armat przeciwpancernych 75 mm, 3 armaty przeciwpancerne 50 mm, 12 dział przeciwlotniczych 20 mm (zmotoryzowanych lub samobieżnych), 36 haubic 105 mm, 12 ciężkich haubic 150 mm, 12 Marderów i 18 miotaczy ognia. Jednak do rozpoczęcia operacji „Cytadela” nie wprowadzono nowego etatu w dywizjach. Nowy, inny etat ostatecznie został wprowadzony we wrześniu 1943 roku. Dlatego dywizje piechoty walczące pod Kurskiem przedstawiały istną mozaikę organizacyjną – oficjalnie obowiązywał jeszcze etat z maja 1941 roku. Była to jednak tylko teoria, w praktyce większość dywizji posiadała po sześć batalionów piechoty, przy czym więcej dywizji pozbyło się po jednym batalionie z pułku, tylko nieliczne dywizje oddały pułk piechoty, gdyż było to mniej korzystne. Cięcia oszczędnościowe na szczęście ominęły artylerię. Nadal w dywizjach pułk artylerii składał się z czterech dywizjonów w tym jednego ciężkiego. Trzeba tu dodać, że tak okrojone dywizje, pod względem liczebności i lekkiego uzbrojenia straciły przewagę nad sowiecką dywizją strzelców, nadal jednak znacznie górowały nad nią w artylerii polowej.

Napływ nowego sprzętu oraz sytuacja na froncie wymusiły na dowództwie niemieckim przeprowadzenie licznych zmian organizacyjnych, najbardziej jednak widocznych w jednostkach szybkich. Podczas walk w Rosji okazało się, że piechota na samochodach nie jest w stanie walczyć wraz z dywizjami pancernymi w głębokich zagonach na tyłach wroga. Nowe dywizje zmotoryzowane zostały 20 maja przemianowane na dywizje grenadierów pancernych. W lipcu 1943 roku dla dywizji obowiązywał jeszcze etat roku 1942.

W 1942 roku dywizje zmotoryzowane posiadały dwie struktury organizacyjne: 3, 16, 29 i 60 miały jeden batalion czołgów złożony z dwóch kompanii czołgów lekkich i kompanii czołgów średnich (razem 18 PzKpfw II, 28 PzKpfw III, 12 PzKpfw IV), dwa pułki zmotoryzowane miały po trzy bataliony (etat batalionu: 19 lekkich karabinów maszynowych, 12 ciężkich karabinów maszynowych, 4 rusznice przeciwpancerne, 9 moździerzy 50 mm, 6 moździerzy 81 mm, 3 działa przeciwpancerne 37 mm). Bataliony rozpoznawcze po połączeniu batalionów rozpoznawczego i motocyklowego liczyły teraz aż pięć kompanii (etat batalionu rozpoznawczego składał się z: 91 lekkich karabinów maszynowych, 12 ciężkich karabinów maszynowych, 12 rusznic przeciwpancernych, 6 moździerzy 81 mm, 18 dział przeciwpancernych 37 mm, 3 dział przeciwpancernych 50 mm, 2 dział piechoty 75 mm), a pułk artylerii składał się z czterech dywizjonów dwóch haubic 105 mm, dywizjonu artylerii ciężkiej posiadającego 8 haubic 150 mm i cztery działa 105 mm; czwarty dywizjon posiadał 8 armat przeciwlotniczych 88 mm i 12 działek przeciwlotniczych 20 mm. Ponadto w skład dywizji wchodził: batalion przeciwpancerny złożony z trzech kompanii przeciwpancernych (dwóch 37 mm i jednej 50 mm), batalion łączności i pionierów oraz służb pomocniczych.

Drugi etat dywizji nie przewidywał w składzie batalionu czołgów; pułki artylerii nie posiadały czwartego dywizjonu artylerii przeciwlotniczej, ponadto baterie posiadały po trzy haubice. Batalion rozpoznawczy był taki sam, natomiast batalion przeciwpancerny składał się z trzech kompanii armat 50 mm, bataliony pionierów i łączności różniły się nieznacznie składem. W bitwach toczonych w rejonie Kurska dywizje grenadierów pancernych nie odegrały prawie żadnej roli, gdyż wzięły w nich udział jedynie dwie dywizje zmotoryzowane: 10 i 25 Dywizja Zmotoryzowana.

Największe zmiany w stosunku do roku 1942 dotyczyły dywizji pancernych. Mimo, że nie zmieniono oficjalnie całej organizacji, to jednak kilka pododdziałów zostało zmienionych w stosunku do etatu z 1942 roku. Zmiany te wprowadzano co jakiś czas, do lipca 1943 roku wprowadzono ich już kilka. Ostatecznie w dywizji zrezygnowano z trzeciego batalionu pancernego (gdyż od lata 1942 dywizje nie miały tylu czołgów). Pozostał pułk pancerny z dwoma batalionami, co więcej niemal połowa walczących dywizji zadowoliła się jednym, nieco wzmocnionym batalionem czołgów (były to 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 17, 18 i 20 Dywizja Pancerna).

Według etatu jeden batalion miał być wyposażony w czołgi PzKpfw IV, a drugi w PzKpfw V Pantera. W lipcu, z braku czołgów PzKpfw V, w drugim batalionie były czołgi PzKpfw III z armatami 5 cm L 60. Formalnie zmniejszono stan czołgów w dywizji do 182, faktycznie do 142, a praktycznie do 80-100 maszyn. Pozostawiono natomiast dwa pułki grenadierów pancernych, każdy składających się z dwóch batalionów. Jeden z nich (w jednym pułku) już oficjalnie przesadzono na transportery opancerzone, drugi batalion był tylko zmotoryzowany. Pułk grenadierów zmotoryzowanych posiadał etatowo: 141 lekkich karabinów maszynowych, 32 ciężkie karabiny maszynowe, 18 moździerzy 81 mm, 9 dział przeciwpancernych 50 mm, 12 dział przeciwlotniczych 20 mm, 8 dział piechoty 75 mm, 4 działa piechoty 150 mm. Pułk grenadierów, w skład którego wchodził batalion na transporterach opancerzonych, posiadał etatowo: 188 lekkich karabinów maszynowych, 36 ciężkich karabinów maszynowych, 18 moździerzy 81 mm, 9 dział przeciwpancernych 37 mm, 9 dział przeciwpancernych 50 mm, 12 dział przeciwlotniczych 20 mm, 8 dział piechoty 75 mm, 4 działa piechoty 150 mm.

Pułk artylerii składał się z dwóch dywizjonów haubic 105 mm (3 baterie po 4 haubice), dywizjonu haubic 150 mm (2 baterie po 4 haubice 150 mm, 4 armaty 100 mm). Coraz częściej w dywizjach wprowadzano lekkie działa samobieżne kalibru 105 mm Wespe i ciężkie 150 mm Hummel. Dopiero jednak w etacie wz. 43, wprowadzonym w październiku 1943, otrzymały one stałe miejsce w dywizji.

Bataliony rozpoznawcze powstały z połączenia batalionu motocyklowego z rozpoznawczym, teraz wzmocnione, złożone z 2 kompanii motocyklowych, kompanii wozów pancernych, kompanii grenadierów na transporterach oraz kompanii wsparcia. Dzięki takiemu wzmocnieniu bataliony rozpoznawcze mogły działać w znacznej części samodzielnie. Bataliony przeciwpancerne otrzymały kompanie samobieżnych dział przeciwpancernych Marder. Druga kompania miała posiadać działa przeciwpancerne 75 mm, jednak z braku tych dział często zastępowano je działami kalibru 50 mm. Batalion artylerii przeciwlotniczej posiadał działa 88 mm i 20 mm, przy czym część tych ostatnich była ustawiona na pojazdach mechanicznych. Zmniejszenie ilości czołgów w dywizji postanowiono zrekompensować wzrostem ilości lekkiego uzbrojenia oraz jego lepszymi parametrami. Nie ulega jednak wątpliwości fakt, że dywizje pancerne wiele straciły ze swych ofensywnych walorów na korzyść działań obronnych.

Dywizja pancerna wz. 42: 13 485 ludzi, 390 lekkich karabinów maszynowych, 56 ciężkich karabinów maszynowych, 54 karabiny przeciwpancerne, 45 moździerzy 50 mm, 30 moździerzy 81 mm, 15 dział przeciwpancernych 37 mm, 18 dział przeciwpancernych 50 mm, 9 dział przeciwpancernych 75 mm, 18 dział piechoty 75 mm, 4 działa piechoty 150 mm, 12 haubic 105 mm, 4 armaty 100 mm, 8 haubic 150 mm, 12 dział samobieżnych Wespe 105 mm, 6 dział samobieżnych Hummel 150 mm, 24 wozy pancerne, 28 czołgów PzKpfw II, 106 czołgów PzKpfw III, 30 czołgów PzKpfw IV.

Z podanych wyżej danych widać, że sowieccy historycy dokonali w swoich pracach nadużycia polegającego na znacznym zawyżeniu stanów czołgów w niemieckich dywizjach. Podali oni bowiem, że przed bitwą Niemcy zdołali uzupełnić ilość czołgów we wszystkich swoich dywizjach biorących udział w operacji do pełnych stanów (etat dywizji miał liczyć od 203 do 248 maszyn). Przy tym według nich w skład każdej dywizji miały wchodzić trzy bataliony czołgów, co było zwykłym kłamstwem. W rzeczywistości było zupełnie inaczej. Mimo tego dywizje bardzo rzadko posiadały nawet ten nowy (zmniejszony) etat czołgów i dział szturmowych, przeważnie ich liczba w dywizji po uzupełnieniu wynosiła od 80 do 120 maszyn. Cel tego fałszerstwa był prosty: chodziło o to, aby zniekształcając stosunek sił polepszyć w ten sposób wizerunek Armii Czerwonej, uwiarygodniając przy tym wysoki kunszt jej dowódców. Pozwoliło to też na zawyżenie strat, jakie mieli ponieść Niemcy w czasie walk, a jednocześnie na usprawiedliwienie własnych. Dopiero kilka lat temu rosyjscy historycy przyznali, że niemieckie dywizje przed bitwą miały znacznie niższe stany czołgów, gdyż nie udało się ich uzupełnić do momentu rozpoczęcia operacji.

Pułk pancerny składał się z dwóch batalionów po 17 czołgów lub zgodnie z etatem 22 czołgi PzKpfw III/IV w kompanii. Pułk liczył więc razem: 15 PzKpfw II, 117 do 137 PzKpfw III/IV, 18 niszczycieli czołgów, 14 miotaczy ognia na wozach PzKpfw III. Dywizja posiadała dwa pułki grenadierów pancernych, z których jeden posiadał batalion na transporterach opancerzonych.

Pułk zmechanizowany posiadał batalion zmechanizowany na transporterach, a drugi na samochodach. Na jego wyposażeniu było: 117 lekkich karabinów maszynowych, 26 ciężkich karabinów maszynowych, 8 moździerzy 81 mm, 4 moździerze 120 mm, 9 dział przeciwpancernych 75 mm, 2 działa polowe 75 mm, 6 dział 150 mm, 9 miotaczy ognia oraz 42 hanomagi 251/1, 6 hanomagów 251/2, 12 hanomagów 251/9, 3 hanomagi 251/10 (razem 63 transportery).

Pułk zmotoryzowany składał się z dwóch batalionów zmotoryzowanych uzbrojonych w 117 lekkich karabinów maszynowych, 26 ciężkich karabinów maszynowych, 14 moździerzy 81 mm, 8 moździerzy 120 mm, 9 dział przeciwpancernych 75 mm, 6 dział 150 mm.

Pułk artylerii składał się z czterech dywizjonów uzbrojonych w 12 haubic 105 mm, 4 armaty 105 mm, 4 haubice 150 mm, 12 dział samobieżnych Wespe 105 mm, 6 dział samobieżnych Hummel 150 mm.

Batalion rozpoznawczy liczył pięć kompanii uzbrojonych w 36 lekkich karabinów maszynowych, 4 ciężkie karabiny maszynowe, 4 moździerze 81 mm, 9 dział przeciwpancernych 75 mm, 3 działa 75 mm, 10 hanomagów 250/8, 25 hanomagów 250/9, oraz wozy pancerne: 16 typu 222, 8 typu 232 i 6 typu 233.

Batalion pionierów posiadał na uzbrojeniu 27 lekkich karabinów maszynowych, 2 ciężkie karabiny maszynowe, 2 moździerze 81 mm, 3 miotacze ognia. Batalion przeciwpancerny był wyposażony w 36 dział przeciwpancernych 75 mm.
Batalion przeciwlotniczy uzbrojony był w 9 podwójnie sprzężonych działek 20 mm, 36 pojedynczych działek 20 mm, 12 dział przeciwlotniczych 88 mm.

Razem dywizja pancerna wz. 42 etatowo powinna posiadać 297 lekkich karabinów maszynowych, 64 ciężkie karabiny maszynowe, 30 moździerzy 81 mm, 12 moździerzy 120 mm, 63 działa przeciwpancerne 75 mm, 36 podwójnie sprzężonych działek 20 mm, 36 pojedynczych działek 20 mm, 12 dział przeciwlotniczych 88 mm, 5 dział polowych 75 mm, 12 dział 150 mm, 12 haubic 105 mm, 4 armaty 105 mm, 4 haubice 150 mm, 12 dział samobieżnych Wespe 105 mm, 6 dział samobieżnych Hummel 150 mm, 104 hanomagi 250 i 251, 30 wozów pancernych, od 154 do 184 czołgów, 18 niszczycieli czołgów.

Oczywiście był to tylko etat na papierze, który często nie pokrywał się z rzeczywistością. Przed operacją „Cytadela” na przykład 9 Dywizja Pancerna według tymczasowego etatu powinna liczyć: 15 843 ludzi i posiadać 470 karabinów maszynowych, 30 granatników 50 mm, 88 moździerzy 81 mm, 12 dział przeciwpancernych 50 mm PaK 39, 12 dział przeciwpancernych 75 mm PaK 40, 21 dział przeciwlotniczych 20 mm, 24 działa przeciwlotnicze 37 mm, 14 dział przeciwlotniczych 88 mm, 8 armat pułkowych 75 mm leIG18, 9 haubic 105 mm leFH18, 3 armaty 105 mm K18, 6 haubic pułkowych 150 mm FH18/40, 18 haubic samobieżnych 105 mm Wespe, 6 dział samobieżnych sIG, 3 niszczyciele czołgów 75 mm JgPz II, 30 samobieżnych dział przeciwpancernych 88 mm Nashorn, 47 czołgów PzKpfw III, 64 czołgi PzKpfw IV, 96 wozów pancernych SdKfz 232, 1295 pojazdów. 11 Dywizja Pancerna przed operacją „Cytadela” powinna natomiast liczyć według swojego etatu: 15 843 ludzi i posiadać 470 karabinów maszynowych, 30 granatników 50 mm, 88 moździerzy 81 mm, 12 dział przeciwpancernych 50 mm PaK 39, 12 dział przeciwpancernych 75 mm PaK 40, 21 dział przeciwlotniczych 20 mm, 24 działa przeciwlotnicze 37 mm, 14 dział przeciwlotniczych 88 mm, 8 armat pułkowych 75 mm leIG18, 9 haubic 105 mm leFH18, 3 armaty 105 mm K18, 6 haubic pułkowych 150 mm FH18/40, 6 dział samobieżnych sIG, 3 niszczyciele czołgów 47 mm JgPz I, 3 czołgi miotacze ognia PzKpfw III, 20 czołgów przeciwlotniczych 20 mm PzKpfw II, 50 czołgów PzKpfw III, 48 czołgów PzKpfw IV, 96 wozów pancernych SdKfz 232, 1295 pojazdów.

Stan Dywizji Grenadierów Pancernych SS „Das Reich” (bez broni strzeleckiej) w dniu 30 czerwca był następujący:
- II/2 Pułk Pancerny SS – 106 czołgów PzKpfw III M;
- 13/2 Pułk Pancerny SS – 14 czołgów PzKpfw VI;
- 3 Pułk Grenadierów Pancernych SS – 6 dział samobieżnych sIG Gw 38(t), 10 dział plot. SdKfz 4 x 20 mm;
- 4 Pułk Grenadierów Pancernych SS – 5 dział samobieżnych sIG Gw 38(t), 9 dział plot. SdKfz 4 x 20 mm;
- 2 Batalion Przeciwpancerny SS – 10 niszczycieli czołgów Marder III, 16 dział przeciwpancernych 75 mm Pak 40, 25 czołgów T-34;
- 2 Pułk Artylerii SS – 24 haubice 105 mm leFH18, 11 haubic 150 mm sFH 18, 12 dział samobieżnych 105 mm Wespe, 6 dział samobieżnych 150 mm Hummel;
- Batalion Rozpoznawczy SS „Das Reich” – 4 działa piechoty 75 mm leIG18, 3 działa przeciwpancerne 75 mm Pak 40, 2 niszczyciele czołgów Marder II, 20 wozów pancernych SdKfz 231;
- Batalion Dział Szturmowych SS – 33 działa szturmowe StuG III G;
- Batalion Artylerii Przeciwlotniczej SS – 21 armat p-lot. 20 mm 20L 113 Flak 38, 12 armat p-lot. 88 mm 88L 56 Flak 18, 9 samobieżnych dział p-lot. 37 mm SdKfz 7/2 37L 98;
- Batalion Pionierów SS.

Pierwsza część artykułu
Trzecia część artykułu

Autor: Andrzej

Opublikowano 26.12.2006 r.