Księgarnia „U Izy” – garść planszówkowych wspomnień (wywiad)

  • Drukuj

O czasach świetności słynnej warszawskiej księgarni mówi pracujący w niej wówczas Marcin Nietrzebka

Ten wywiad będzie przede wszystkim podróżą w przeszłość, dla niektórych dość odległą. Chciałbym bowiem porozmawiać o sławnej niegdyś wśród strategów Księgarni „U Izy”, w której pracowałeś w latach jej świetności. Kiedy to było i jakie stanowisko tam zajmowałeś?

Rzeczywiście miałem przyjemność pracować w Księgarni „U Izy” w najlepszych latach tego miejsca, czyli mniej więcej w połowie lat 90-tych. W tamtych czasach „Iza” była instytucją znaną w całej Warszawie. Tam przychodziło się po rzeczy rzadkie bądź nowe z dziedziny fantastyki i literatury SF, łącznie z niskonakładowymi publikacjami. „U Izy” istniało także specjalne stoisko muzyczne sformatowane na tematykę turystyczną i poezję śpiewaną. W pewnym momencie pojawił się kąt z grami, który z biegiem czasu przerodził się w oddzielne stoisko i w czasach największej świetności zajmował cały jeden poziom (a właściwie podziemie księgarni). To właśnie do tego stoiska waliła po lekcjach i w czasie lekcji młodzież z pobliskich liceów i politechniki, godzinami przesiadując i słuchając bajań personelu na temat RPG, gier strategicznych czy bitewnych. Wyobrażam sobie, że dla niektórych klientów Księgarnia „U Izy” była wtedy rajem na Ziemi.

 

Róg ulic Wilczej i Emilii Plater w Warszawie (od strony południowo-wschodniej). To tutaj w latach 1989-1998, czyli w czasach swojej największej świetności, mieściła się Księgarnia „U Izy”. Później lokal zajmowało kilka różnych podmiotów (m.in. restauracja azjatycka). Dziś w tym miejscu znajduje się restauracja Sofra.

 

Zanim przejdziemy do bardziej szczegółowych kwestii, powiedzmy jeszcze kilka słów o tym, gdzie dokładnie znajdowała się Księgarnia „U Izy” i w jakich latach działała oraz kto był jej właścicielem i skąd wzięła się nazwa.

Początki działalności Księgarni sięgają pierwszej połowy lat 80-tych. Funkcjonowała wtedy jako salon Młodzieżowej Agencji Wydawniczej (MAW). Do roku 1989 znajdowała się przy ul. Wilczej 62. Dziś w tym miejscu jest sklep Wargamera. Później przeniosła się kawałek dalej, na róg ulic Wilczej i Emilii Plater (od strony południowo-wschodniej). Tam działała do końca swego istnienia w 1998 roku. Nazwa Księgarni wzięła się od imienia właścicielki – Izy Kaczmarczyk. Nie wiem dokładnie kiedy dawny salon MAW-u stał się Księgarnią „U Izy”. Przypuszczam, że nastąpiło to wraz z przenosinami w 1989 roku albo niedługo potem.

Co robiłeś zanim zacząłeś pracować w Księgarni? Jakie były Twoje wcześniejsze doświadczenia z grami?

Do Księgarni trafiłem przez szczęśliwy zbieg okoliczności. Otóż pewnego dnia wpadł mi w ręce egzemplarz czasopisma „Magia i Miecz” – którego logo do złudzenia przypominało to widoczne na pudełku polskiej wersji „Talismana” – gdzie z jednej strony na okładce widniała miniaturowa plansza z heksami i żetony do wycięcia. Tak oto natrafiłem w MiM na rubrykę Wojtka Zalewskiego.

Zaczęło się więc od rubryki poświęconej planszówkom wojennym w czasopiśmie „Magia i Miecz” prowadzonej przez Wojciecha Zalewskiego. Co było dalej?

Z czasem trafiłem do jego klubu, gdzie poznałem tajniki zespołowych gier z sędzią. Pamiętam, że pierwszą w ten sposób rozgrywaną partią była bitwa pod Tomaszowem Lubelskim. Dowodziłem Krakowską Brygadą Kawalerii i miałem chronić tyły zgrupowania przełamującego. Cóż to były za emocje i odpowiedzialność za wspólny efekt. Muszę przyznać, że zamiłowanie do tego rodzaju gier zostało mi do dziś i pisząc scenariusze do gier bitewnych zwykle tworzę gry zespołowe.

 

Słynna mapka z instrukcji gier wydawnictwa Dragon, pokazująca jak trafić do Księgarni „U Izy”

 

Wiem, że później zdarzało Ci się recenzować gry wojenne w czasopiśmie „Dragon”. Początek tej działalności także wiąże się z „Magią i Mieczem”?

To był dość krótki epizod związany z „Magią i Mieczem”, mniej więcej w połowie lat 90-tych, może nawet trochę wcześniej. Zaangażowałem się w prace redakcyjne rubryki strategicznej MiM, gdzie publikowałem recenzje aktualnie wydawanych strategicznych gier wojennych. Czytając dziś moje wypociny trochę mi wstyd za ten przemądrzały i ostry ton recenzji.

Wróćmy jednak do Księgarni „U Izy”. Jakie były Twoje początki?

Księgarnia „U Izy” stanowiła wówczas jeden z głównych kanałów dystrybucji „Magii i Miecza”. Początkowo była to praca wakacyjna. Właśnie skończyłem szkołę średnią i dostałem się na studia, więc miałem sporo wolnego czasu. Zaczynałem na dziale z książkami, gdzie czułem się bardzo niepewnie, z fantastyki znając i uznając jedynie Tolkiena, a z SF tylko Lema. Z czasem jednak pojawiły się nowe perspektywy wraz z powstaniem osobnego stoiska z grami.

Pamiętam, że w instrukcjach niektórych gier wojennych wydawnictwa Dragon znajdowała się wzmianka o Księgarni i mała mapka pokazująca jak do Was trafić. Jakie gry poza tymi Dragona jeszcze sprzedawaliście?

Rzeczywiście, początkowo były to głównie znane i lubiane przeze mnie gry wojenne firmy Dragon. Firma Encore kończyła już wtedy swoją działalność. Szefem działu gier był Michał Karkuciński, dawnym bywalcom Księgarni lepiej znany jako „Gonzo”. Specjalizował się on w grach fantastycznych, mnie zaś pozostawił działkę strategiczną i tak się uzupełnialiśmy. W tych czasach wydawnictwo Mag, wydawca „Magii i Miecza”, przygotowywało pierwszą polską edycję „Warhammer Fantasy Roleplay”, która była jednocześnie pierwszą wydaną po polsku grą RPG. Można powiedzieć, że pojawienie się WHFRP otworzyło bardzo silny popyt na gry fantastyczne. Z czasem małe stoisko z boku Księgarni zmieniło się w wielką salę w piwnicy. Pojawiły się pierwsze gry figurkowe, jak choćby „Battletech”, czy wreszcie importowany z Wielkiej Brytanii „Warhammer Fantasy Battle”. Na stoisku growym ustawiono stoły, gdzie można było zarówno obserwować, jak i zagrać w gry sprzedawane „U Izy”. Potem stoisko growe rozwinęło się do dwóch sal. W pierwszej, zaraz po zejściu ze schodów, były gry strategiczne polskie, w drugiej niepolskie (ściągane z zachodu przez Roberta Gołębiewskiego), a w pewnym momencie także gry komputerowe.

 

Sklep Wargamera przy ul. Wilczej 62. To tutaj do 1989 roku znajdowała się Księgarnia „U Izy” (wtedy jeszcze salon Młodzieżowej Agencji Wydawniczej). W 2006 roku Wargamer nieprzypadkowo wybrał to miejsce na siedzibę swojego sklepu (w międzyczasie był tam salon fryzjerski i solarium). Z perspektywy czasu można powiedzieć, że lokalizacja okazała się szczęśliwa.

 

Planszówki wojenne również przeżywały wówczas taki rozkwit?

Podobnie – choć nie na tak wielką skalę – działo się w świecie strategicznych gier planszowych. Z czasem do tytułów wydawnictwa Dragon zaczęły dołączać inne, jak choćby produkty wydawnictwa Novina. Było także widać pojedyncze pozycje zachodnie – przede wszystkim wydawnictwa Avalon Hill (jak „Advanced Third Reich”, „Advanced Squad Leader”) czy GMT Games (choćby „SPQR”). Ich zaszczepianiem w naszym kraju zajmował się wspomniany już Robert Gołębiewski. Gry te miały swoje wąskie grono fanów, jako że były drogie (średnio dziesięciokrotnie droższe w stosunku do polskich tytułów) i w wersji oryginalniej oczywiście w języku angielskim. Stąd próby spolszczenia kilku tytułów Avalon Hilla, jak „Squad Leader” (mam egzemplarz do tej pory), czy „Rajd na Saint Nazaire” (tu muszę się przyznać, że nie wsparłem sprzedażowo produktu, czego do dziś żałuję). Niektóre spośród tych tytułów, jak „Wooden Ships & Iron Men”, szybko znajdowały nabywców, inne stały bardzo długo.

Zastanawia mnie to wspomniane wcześniej wyróżnienie Księgarni w instrukcjach do gier Dragona, które kojarzy chyba każdy kto miał z nimi w tamtych czasach styczność. Jak wyglądała wtedy sprzedaż planszówek i kontakty z wydawcami? Jak dużo gier sprzedawaliście?

W okresie wcześniejszym, czyli w latach 80-tych, z tego co wiem wydawcy sami przychodzili ze swoimi grami, wówczas jeszcze do salonu MAW-u. Tak trafił do Księgarni Encore. Pierwsze gry planszowe, takie jak „Labirynt śmierci” czy „Ratuj swoje miasto”, sprzedawały się w tysiącach egzemplarzy. Podobno było to nawet ponad 10 000 sztuk. Wtedy ludzie szukali czegokolwiek, a Encore otworzył drzwi do innego świata. W „Fantastyce” Darosław J. Toruń miał swój tekst o „Bitwie na Polach Pelennoru” i „Labiryncie śmierci”. Księgarnia „U Izy” to było miejsce, gdzie te gry można było kupić przez wiele lat. To był jednak trochę inny rodzaj gier. Gry strategiczne rozpoczęły się tak naprawdę wraz z nastaniem wydawnictwa Dragon. Jaka była sprzedaż tych gier w latach 90-tych, tego nikt dziś dokładnie nie pamięta, ale były takie tytuły, które przez lata cieszyły się powodzeniem. „Grunwald 1410” sprzedawał się długi czas. Na pewno duży wpływ na sprzedaż miały atrakcyjne okładki.

W Księgarni „U Izy” istniało takie magiczne miejsce, które mnie, wówczas młodemu chłopakowi, wyjątkowo zapadło w pamięć. Otóż przy schodach w dół (stoisko z grami znajdowało się w podziemiu) był taki zakątek, oddzielony od korytarza czymś w rodzaju ruchomej kraty. Na małej przestrzeni siedziało tam zwykle dwóch ludzi i grało bądź dumało nad rozłożoną planszą heksagonalną. W jednym z czasopism poświęconych planszowym grom wojennym znalazłem kiedyś zdjęcia z rozgrywek w gry Dragona odbywających się w Waszej Księgarni. Organizowaliście jakieś spotkania dla graczy w tamtych czasach?

Rozbudowana infrastruktura skłoniła mnie do założenia mini klubu gier strategicznych, który działał przy księgarni. Na dostępnych stołach rozgrywaliśmy partie sprzedawanych na stoisku gier w wersji z sędzią (najczęściej na stołach były obecne „Ardeny 1944” i „Bzura 1939”). Tego typu działania z jednej strony dawały frajdę (bo można było pograć w pracy), z drugiej przynosiły konkretny efekt sprzedażowy. Marka „Izy” polegała na tym, że było to miejsce, w którym pracowali entuzjaści, chętnie dzielący się swoją wiedzą ekspercką. Każdy z klientów był traktowany indywidualnie, a grę dobieraliśmy pod konkretne zapotrzebowanie. Dlatego klienci wracali, bo ufali naszemu osądowi, który się sprawdzał. Stąd też pomysł na recenzje gier „Okiem Stratega” w „Magii i Mieczu”.

 

Planszowa gra wojenna „Piotrków 1939” wyd. Mag (jako wydawca podawany bywa także Klub/Klan Miłośników Gier Strategicznych) z 1994 roku

 

Wiem, że brałeś też udział w pracach nad jedną z wydanych wówczas gier wojennych. Co to było i na czym polegał Twój wkład?

Połowa lat dziewięćdziesiątych to również czas, w którym w bólach powstawała gra „Piotrków 1939”, wydana przez wydawnictwo Mag. Będąc zainfekowany przez Wojtka Zalewskiego pasją do kampanii wrześniowej, zaangażowałem się we współpracę w tworzeniu zasad tej gry. Długo czekałem na urodziny tego „dziecka” i po jego premierze byłem autentycznie dumny, mimo, że gra pod względem graficznym okazała się bardzo niedoskonała, korekta jak zwykle nawaliła, a zasady mogły być bardziej klarowne.

Kto kupował w tamtych czasach gry wojenne? Co możesz powiedzieć o klientach Księgarni?

Najprościej byłoby odpowiedzieć: byli różni. Oddzielny segment stanowili klienci gier zachodnich. Oni w ogóle nie wchodzili w interakcje. Jeśli na półce znajdowali tytuł, wyciągali plik banknotów, płacili i wychodzili. Drugą typową grupę stanowili klienci okazjonalni, którzy pojawiali się najczęściej przed Bożym Narodzeniem. Ci z kolei sugerowali się budżetem, jakością okładki i także nie pytali o radę. Trzecią – moją ulubioną, co zrozumiałe – grupą klientów byli gracze, kupujący tytuły dla siebie. W tym wypadku była szansa na dłuższą rozmowę i podzielenie się doświadczeniami. Tę grupę można nazwać lojalnymi klientami, bo przychodzili często i kupowali dużo.

Spotkałem się z opinią, że jedną z przyczyn upadku Dragona było to, że w pewnym momencie zabrakło w jego ofercie gier prostszych i zarazem bardziej przystępnych dla nowych graczy. Z czasem ukazywało się szereg tytułów, które miały dużą planszę (standardowych dla Dragona rozmiarów) i coraz większą liczbę żetonów. Co o tym sądzisz?

W mojej opinii w latach 90-tych w Polsce powstał wśród twórców dość silny nurt gier hiperrealistycznych, o niezwykle rozbudowanych zasadach. Zjawisko to dotyczyło zarówno gier fantastycznych (najlepszym przykładem są „Kryształy Czasu” – pierwszy polski RPG, w którym jedną walkę rozgrywało się przez dobrą godzinę), z kolei wśród gier strategicznych dobrym przykładem jest „Piotrków 1939” czy gry z systemu B-35. Tak duży poziom komplikacji mógł zniechęcać część potencjalnych graczy i być przyczyną marginalizacji tytułów. Zupełnie inaczej pisane były strategie zachodnie, które kładły nacisk na prostotę mechaniki. W mojej opinii gry Dragona powoli poddawały się obowiązującemu w Polsce trendowi. Zasady stawały się coraz trudniejsze, co wpływało na grywalność i odpływ przeciętnych graczy.

 

Marcin Nietrzebka (pierwszy z prawej) prowadzi pokaz systemu „Blood Red Skies” podczas III edycji konwentu gier bitewnych GLADIUS

 

Według Ciebie decydujący był więc problem rosnącej komplikacji zasad gier. Czy można wskazać jeszcze jakieś przyczyny? Jak na tym tle wypadają ówcześni konkurenci Dragona?

Nie tylko: innym problemem bywał wybór bitew. Jest oczywiste, że nie każde starcie zbrojne nadaje się na grę, a z całą pewnością bez uwzględnienia szczególnych warunków zwycięstwa. W mojej opinii najlepszym przykładem takiej niedobranej tematyki jest „Kircholm 1605”. Rzecz oczywiście ambicjonalna, ale gra całkowicie niegrywalna przy zaproponowanych regułach. Z kolei grą dla fanów był choćby „Market-Garden” na zasadach B-35, w którym sporo pracowało się z kalkulatorem. W mojej ocenie odejście od prostoty (takiej jak w „Bzurze 1939”, „Ardenach 1944” czy „Krecie 1941”) w kierunku hiperrealizmu zdecydowało, że gry Dragona znacznie się zmarginalizowały. Na drugim biegunie mieliśmy gry firmy Novina („Bitwa pod Austerlitz”, „Ostatnia wojna cesarzy”) czy Encore („Rok 1920”), które starały się zdekodować klucz do bitwy (czyli oś decydującą o jej historycznym przebiegu) w postaci prostych reguł i sprzedawały się całkiem dobrze. Słabą stronę tych producentów stanowiła szata graficzna, dalece niedorównująca grafikom Dragona.

Wiem, że od dłuższego czasu pracujesz w innej branży, ale pasja do szeroko rozumianego wargamingu pozostała. W co grywasz i co robisz obecnie w ramach tego hobby?

Praca w księgarni była swego rodzaju zajęciem sezonowym. Po studiach przyszedł czas na „poważną” pracę, rodzinę i priorytety się zmieniły. Teraz, po kilku(nastu) latach kiedy osiągnąłem pewien poziom stabilizacji mam okazję wrócić do dawnego hobby. Zauważyłem, że tego typu postawa nie jest odosobniona. W międzyczasie na rynku pojawiły się nowe gry, w tym historyczne gry bitewne. Upodobałem sobie szczególnie kilka tytułów: „Bolt Action” czyli lądowa gra figurkowa w realiach II wojny światowej na szczeblu plutonu wzmocnionego, a także „Blood Red Skies” czyli – także figurkowa – powietrzna gra bitewna w realiach II wojny światowej. Jako, że lotnictwo od zawsze było moją pasją, mocno wkręciłem się w tę ostatnią pozycję. W każdym przypadku jest to połączenie modelarstwa (które praktykowałem od dzieciństwa) z zamiłowaniem do gier. Kilka lat temu Gonzo namówił mnie na założenie bloga https://4generals.blogspot.com/, poświęconego wargamingowi historycznemu. Poza tematyką modelarską najczęściej piszę scenariusze do gier bitewnych bazujące na bitwach z okresu II wojny światowej. Zwykle piszę scenariusze dla gier zespołowych, rozgrywanych symultanicznie na kilku stołach jednocześnie. To zupełnie inny rodzaj rozgrywki, gdzie trzeba przedłożyć cel zespołowy ponad własny. Tego typu rozgrywkom towarzyszą zupełnie inne emocje niż grze przy jednej planszy, jako że bitwy cząstkowe wzajemnie na siebie oddziałują. Do tej pory udało nam się rozegrać cztery tego typu duże bitwy, a kilka jest w przygotowaniu.

Dziękuję bardzo za rozmowę i za to, że zechciałeś podzielić się swoimi wspomnieniami.

Dziękuję za zaproszenie do rozmowy. Miło było powspominać.

Dyskusja o wywiadzie na FORUM STRATEGIE

Autorzy: Marcin Nietrzebka, Ryszard Kita
Zdjęcia: Ryszard Kita

Opublikowano 12.10.2020 r.

Poprawiony: środa, 14 października 2020 20:34