Armie sojuszników Prus w przededniu wojny z Francją (1870 r.)

  • Drukuj

9 Lauenburski Batalion Jegrów atakuje pod Gravelotte, mal. Ernst Zimmer

 

W rezultacie zręcznej polityki kanclerza Otto von Bismarcka niepodległe państwa niemieckie w 1870 r. przystąpiły do wojny po stronie Prus. Dla wielu rządów europejskich było to spore zaskoczenie, spodziewano się bowiem, że raczej zachowają one neutralność lub nawet opowiedzą się po stronie Francji. Należy bowiem pamiętać, że jeszcze w 1866 r. większość państw niemieckich poparła w wojnie z Prusami monarchię austro-węgierską. Doznana wówczas porażka militarna była bolesna, a pamięć o niej świeża. Wśród części elit władzy i korpusu oficerskiego dominowała chęć rewanżu na Prusach. Jednak obawa przed powtórną klęską, niezdecydowana polityka Napoleona III i umiejętna propaganda podnosząca aspekt narodowościowy sprawiły, że nie tylko rządy, ale również społeczeństwa bez większych oporów zgodziły się na walkę u boku Prus przeciwko „wspólnemu wrogowi”.

Klęska poniesiona z rąk armii pruskiej w 1866 r. oraz wysoka ocena organizacji armii pruskiej sprawiły, że większość państw niemieckich modernizując swoje siły zbrojne przyjęła wzory sprawdzone w Prusach. Podstawą reform było wprowadzenie powszechnego poboru i trwającej 2-3 lata zasadniczej służby wojskowej. Z uwagi na krótki okres czasu pomiędzy rokiem 1866 a wybuchem wojny z Francją system ten nie został w pełni wprowadzony i nie zdążyły się ujawnić wszystkie jego zalety. Armie składały się zatem jak przed 1866 r. z ochotników szkolonych na zawodowców oraz żołnierzy pochodzących z ograniczonego poboru (parlamenty krajowe praktycznie co roku określały kontyngent poborowych) i młodych roczników powołanych do służby na zasadzie powszechnego obowiązku obrony.

Korpus oficerski i podoficerski miał zwykle zawodowy charakter, choć np. w Saksonii znaczny procent stanowili rezerwiści. Większość oficerów pochodziła ze szlachty, choć było również wielu przedstawicieli mieszczaństwa. Duża część oficerów zawodowych była absolwentami szkół wojskowych, ale ich poziom był ogólnie niższy niż pruskich. Podoficerowie rekrutowali się spośród żołnierzy i byli z reguły zawodowcami. Generalnie poziom wyszkolenia kadry oficerskiej i podoficerskiej można uznać za nieustępujący wyszkoleniu armii francuskiej, choć niższy od pruskiego.

Analogicznie jak w przypadku armii pruskiej podstawowym szykiem bojowym piechoty sprzymierzonych była kolumna kompanii. Każda kompania ustawiała się w szyku o szerokości jednego plutonu (pluton stał w 3 szeregach). Kompanie ustawiano obok siebie lub – rzadziej – jedna za drugą. Jedna (czasem 2) kompania była rozwijana w tyralierę przed frontem batalionu jako osłona. Do walki ogniowej piechotę rozwijano w trzyszeregową linie, a przeciwko kawalerii tworzono czworobok. Jegrzy walczyli z reguły w tyralierach, bardzo rzadko w szyku zwartym. Szkolono ich do wykorzystywania właściwości terenu. Ich podstawowym zadaniem było nękanie przeciwnika ogniem z dużej odległości, eliminowanie oficerów i sygnalistów. Przyjęta taktyka walki była ofensywna: po obezwładnieniu nieprzyjaciela ogniem artyleryjskim piechota ruszała szybko do przodu celem osiągnięcia dystansu pozwalającego na skuteczne użycie własnej broni palnej lub wykonanie szturmu na bagnety.

Zgodnie z ówczesnymi zasadami taktycznymi jednostki kawalerii miały być wykorzystywane do przełamywania szyków przeciwnika, a lekka kawaleria dodatkowo do zadań rozpoznawczych i osłonowych.

Szykiem manewrowym kawalerii była kolumna kompanii lub szwadronów. Szarżowano w szyku rozwiniętym – dwulinii. W walce indywidualnej stosowano szyk rozproszony.

Pruski sztab generalny w porozumieniu z władzami poszczególnych państw niemieckich przyjął, że większe państwa sojusznicze wystawią własne kontyngenty wojskowe o szczeblu korpusu lub dywizji. Armie małych państw miały być wcielone do pruskich związków taktycznych (odrzucono projekt stworzenia z nich oddzielnej dywizji).

W skład opisanych armii wchodziły jednostki czterech rodzajów broni: piechoty, kawalerii, artylerii i wojsk technicznych.


Armia Królestwa Bawarii

Piechota liniowa złożona była z 16 pułków. Zadania dawnej lekkiej piechoty wykonywały bataliony jegrów, których w 1870 r. było 9.

Każdy pułk piechoty składał się ze sztabu, 3 batalionów oraz zakładu. Każdy batalion miał 4 kompanie bojowe. Kompania liczyła 4 oficerów oraz 256 podoficerów i żołnierzy. W batalionie było 18 oficerów i 1042 żołnierzy, a w pułku 66 oficerów i 3120 „czynnych bagnetów”. Zakład tworzył pododdział szkolny, pozostający na stałe w garnizonie, którego zadaniem było szkolenie rekrutów i dostarczanie uzupełnień regimentowi w polu. W skład pułku wchodziła także orkiestra, pododdział sanitarny i taborowy.

 

Bawarczycy pod Wörth. 6 sierpnia 1870, mal. Richard Knötel

 

Bataliony jegrów składały się także z 4 kompanii. Stan każdego batalionu wynosił 1054 oficerów i żołnierzy. Baonów jegrów nie łączono w większe jednostki taktyczne. Teoretycznie do każdej brygady piechoty przydzielano batalion jegierski. Kolejny taki batalion mógł być przydzielony na szczeblu dywizji.

Liniowa dywizja teoretycznie składała się z dwóch dwupułkowych brygad oraz 1-3 batalionów jegrów. W praktyce była złożona z ekwiwalentu 13 batalionów (pułki nie występowały w pełnym składzie, a stany brygad uzupełniały przydzielane bataliony jegierskie).

Piechotę oprócz jednostek liniowych tworzyły 32 bataliony Landwery. Każdy z nich był złożony z 4 kompanii i liczył 800 żołnierzy. W wojnie Landwera nie wzięła udziału, z jej składu uzupełniano straty w regimentach regularnej armii.

Ubiorem bawarskiej piechoty były niebieskie kurtki i takiego koloru spodnie (tzw. bawarski błękit). Poszczególne regimenty i bataliony jegierskie różniły się kolorem mankietów, obramowań i kołnierzy. Na głowach żołnierze nosili skórzane, wzmacniane elementami metalowymi kaski wzór 1861 lub nowsze wz. M1868 z charakterystyczną umieszczoną centralnie wzdłużną kitą (Raupenhelm). Bataliony jegrów dodatkowo wyróżniała umocowana z lewej strony szczytu kasku zielona kitka, stylizowana na gałązkę drzewa iglastego. Ubiór żołnierza uzupełniał długi, ciemnoszary płaszcz.

Bawaria była jedynym państwem niemieckim, którego armia po wojnie 1866 r. nie wprowadziła do uzbrojenia pruskiej broni odtylcowej systemu Dreyse. Używane w trakcie tej wojny odprzodkowe, kapiszonowe karabiny systemu Podewils M1858 zostały przerobione na broń odtylcową (zamek klinowy) oznaczoną jako M1867. Było to rozwiązanie połowiczne i skomplikowane. Broń ta pozwalała na oddanie 2-3 strzałów na minutę. Zasięg teoretyczny wynosił 600 metrów, praktyczny nie przekraczał jednak 200-300. Równocześnie przystąpiono do prac nad skonstruowaniem nowoczesnego karabinu piechoty. Ich efektem był karabin Werder M1869, porównywalny z francuskich Chassepotem i uznany za najlepszy karabin w armiach niemieckich. Niestety nowej konstrukcji nie zdołano w krótkim czasie wprowadzić do uzbrojenia armii bawarskiej. W chwili wybuchu wojny dysponowały nim tylko 4 bataliony jegrów, a w trakcie działań wojennych przezbrojono w Werdery 2 pułki piechoty. Pozostałe oddziały zmuszone były używać typów M1858/1867, co powodowało, że na polu walki bawarscy piechurzy na własną rękę przezbrajali się w zdobyczną broń.

Oprócz karabinu każdy żołnierz dysponował długim, płaskim bagnetem oraz szablą – tasakiem M1838. Jegrzy nie posiadali szabel. Regulaminowo oficerowie byli uzbrojeni w szable oraz krótką broń palną (pistolety kapiszonowe lub prywatne rewolwery).

Po wybuchu wojny sformowano dwa korpusy liniowe. Zachowały one własną numerację, tj. nie były liczone jako kolejne korpusy w armii pruskiej. Korpus tworzyły dwie dywizje piechoty oraz jednostki kawalerii i artylerii (o czym dalej).

Kawaleria dzieliła się na pułki kirasjerskie, ułańskie i szwoleżerskie. Pułki kirasjerów w liczbie 2 były zaliczane do jazdy ciężkiej. Formacja ta była wyposażona w kirysy i uzbrojona w pałasze M1826 oraz pistolety kapiszonowe wzór 1843 (oficerowie najczęściej posiadali prywatne rewolwery). Do kawalerii liniowej zaliczano 2 pułki ułanów. Uzbrojenie ułanów stanowiły lance o długości 263 cm, szable M1826 i pistolety kapiszonowe M1842. W skład lekkiej kawalerii wchodziło 6 pułków szwoleżerów. Dysponowali oni szablami M1826 i pistoletami kapiszonowymi M1842. Jako broni długiej używali pruskich karabinków kawaleryjskich wzoru 1857 (odtylcowe, o zasięgu około 250 metrów). Przed wybuchem wojny dostarczono im niewielką liczbę kawaleryjskiej wersji karabinu Werder 1869.

Pułki kawalerii miały po 4 szwadrony bojowe oraz 1 zakładowy i liczyły etatowo 743 żołnierzy, z tego 583 „do boju”.

Do każdej dywizji piechoty dodawano jeden pułk szwoleżerów.

Jednostką bojową wyższego szczebla była brygada o trzech pułkach. Utworzono brygadę kirasjerską oraz ułańską (do każdej dodano po pułku szwoleżerów).

Barwą ubioru kawalerzystów był „bawarski błękit” u kirasjerów i szwoleżerów. Ułani mieli mundury w kolorze ciemnozielonym. Ochronę głowy stanowił metalowy kask wzoru M1842 u kirasjerów, analogiczny jak w piechocie skórzany kask (Raupenhelm) w szwoleżerach oraz skórzana czapka ułańska w pułkach ułańskich.

 

Szturm na landauerską wieżę pod Weissenburgiem. 6 sierpnia 1870, mal. Carl Röchling

 

Artyleria składała się z 4 pułków. Każdy pułk był złożony z 8 baterii. Stosowano działa systemu Zollera o wagomiarze pocisku 4-, 6- i 12-funtów. Armata 4-funtowa występowała w wersji dla artylerii pieszej i konnej. Pułki 1 i 4 składały się z 4 baterii sześciofuntowych i 4 baterii czterofuntowych. Pułki 2 i 3 miały po 6 baterii sześciofuntówek i po 2 baterie konne. Po wybuchu wojny do 1 pułku dodano baterię kartaczownic, a do 2 pułku baterię dwunastofuntową.

Każda dywizja piechoty dysponowała 4-5 bateriami, ponadto na szczeblu korpusu posiadano artylerię rezerwową liczącą 4-6 baterii. Każda brygada kawalerii dysponowała 1 baterią artylerii konnej.

Artylerzyści mieli mundury w kolorze ciemnoniebieskim i wyposażeni byli jak piechota liniowa w skórzany hełm wzoru M1861 lub jego starszą wersję M1845. Indywidualne uzbrojenie artylerzystów pieszych stanowiły szable – tasaki wz. M1838. Regulaminowo nie posiadali broni palnej, ale w warunkach polowych chętnie uzbrajali się w zdobyczne Chassepoty. Artylerzyści konni dysponowali szablami kawaleryjskimi oraz pistoletami kapiszonowymi wz. M1845. Poziom wyszkolenia oficerów i żołnierzy artylerii był porównywalny z ich przeciwnikiem.

Służby techniczne tworzyły jednostki saperskie i pociągów (taborów). Saperzy tworzyli jeden pułk. Ich żołnierze byli umundurowani jak jednostki artylerii. Uzbrojeniem saperów był odprzodkowy karabinek M1844. Do każdej dywizji piechoty przydzielano kompanie saperów. Każdy korpus dysponował własnym batalionem pociągów.


Armia Królestwa Saksonii

Piechota liniowa składała się z 9 pułków. Dwa pierwsze określano jako grenadierskie, sześć jako muszkieterskie, a jeden jako fizylierski albo strzelecki. Struktura pułków była analogiczna jak w przypadku piechoty pruskiej. Wprowadzająca taki system organizacyjny reforma z lat 1867-68 była w przypadku armii saskiej prawdziwą rewolucją: w okresie wcześniejszym piechota saska była zorganizowana w czterobatalionowe brygady.

Oprócz jednostek liniowych w skład piechoty wchodziły dwa bataliony jegrów o strukturze organizacyjnej takiej jak pruska.

Ubiorem piechoty liniowej były granatowe kurtki i ciemnoszare spodnie. Strzelcy i jegrzy nosili zielone kurtki i ciemnoszare spodnie. Ochronę głowy w piechocie liniowej zapewniał pruski hełm wzór M1867 („pikielhauba”) z narodową oznaką Królestwa Saksonii, a w strzelcach i jegrach skórzane czako. Poszczególne regimenty i bataliony jegierskie różniły się kolorem mankietów, obramowań i kołnierzy. Ubiór żołnierza uzupełniał długi, szary płaszcz.

Po wybuchu wojny sformowano jeden korpus liniowy, który w ramach armii pruskiej otrzymał numer XII. Korpus tworzyły dwie dywizje piechoty (23 i 24 DP) oraz jednostki kawalerii i artylerii (o czym dalej).

Liniowa dywizja teoretycznie składała się z dwóch dwupułkowych brygad oraz batalionu jegrów. W praktyce każda z czterech brygad miała inny skład np. 1 brygada 1 dywizji składała się z trzech pułków, 2 brygada 1 dywizji z dwóch, a 2 dywizję tworzyły dwie brygady w składzie po dwa pułki i batalion jegrów każda, z tym że jeden z batalionów jegierskich właściwie był organizacyjnie przydzielony jako jednostka szczebla dywizyjnego.

Uzbrojenie piechoty saskiej stanowiły jednostrzałowe, odtylcowe karabiny systemu Dreyse model M1862, regiment strzelców był uzbrojony w karabin modelu M1860 (skrócona wersja modelu „Iglicówki” M1860), a bataliony jegierskie otrzymały skróconą wersję karabinu M1862, nazywaną Dreyse M1865. Oprócz karabinu każdy żołnierz dysponował długim, płaskim bagnetem wz. M1845 oraz szablą – tasakiem M1852. Jegrzy mieli 50 cm bagnety „myśliwskie” i nie posiadali szabel. Regulaminowo oficerowie byli uzbrojeni w szable oraz krótką broń palną (pistolety kapiszonowe lub prywatne rewolwery).

 

Sasi pod Saint-Villiers. 30 listopada 1870, mal. Richard Knötel

 

Saska jazda składała się z pułku kawalerii gwardii, trzech pułków kawalerii i dwóch pułków ułanów. Pułki kawalerii nazywano również „rajtarskimi”, ale nazwa ta była myląca. Z uwagi na uzbrojenie i wielkość wierzchowców właściwie powinno się je zakwalifikować do „strzelców konnych”.

Pułki kawalerii były uzbrojone w saską szablę kawaleryjską wzoru M1867 oraz pruski karabinek kawaleryjski M1857. Oficerowie, podoficerowie i sygnaliści nie posiadali długiej broni palnej. Uzbrojenie ułanów stanowiły lance o długości 290 cm, szable M1867 i pruski pistolet kapiszonowy M1850. Saska jazda stosowała pruski system organizacyjny.

Do każdej dywizji piechoty dodawano jeden pułk kawalerii. Jednostką bojową wyższego szczebla była dwubrygadowa dywizja (nr 12). W brygadzie były dwa pułki (ułański i kawalerii).

Barwą ubioru kawalerzystów był błękit. Ochronę głowy w pułkach kawalerii stanowił kask typu Raupenhelm oraz skórzana czapka ułańska w pułkach ułańskich.

Saska artyleria była zorganizowana w jeden pułk złożony z czterech dywizjonów po 3-4 baterie. Łącznie było 14 baterii (w tym dwie konne). Bateria piesza miała 4 armaty, a konna 6. Stosowano gwintowane, odtylcowo ładowane, stalowe armaty produkcji koncernu Kruppa.

Każda dywizja piechoty dysponowała dywizjonem pieszym (4 baterie), a na szczeblu korpusu posiadano artylerię rezerwową (5 baterii). Dywizja kawalerii dysponowała 1 baterią artylerii konnej.

Artylerzyści mieli mundury w kolorze ciemnozielonym i wyposażeni byli jak piechota liniowa w skórzany hełm. Indywidualne uzbrojenie artylerzystów stanowiły szable wz. M1867. Regulaminowo nie posiadali broni palnej. Artylerzyści konni również dysponowali szablami oraz pistoletami kapiszonowymi wz. M1850.

Służby techniczne tworzyły jednostki saperskie i pociągów (taborów). Saperzy tworzyli jeden batalion. Ich żołnierze byli umundurowani jak jednostki artylerii. Uzbrojeniem saperów był karabinek M1857. Do każdej dywizji piechoty przydzielano kompanie saperów. Korpus dysponował własnym batalionem pociągów.


Armia Wielkiego Księstwa Badenii

Piechota liniowa składała się z 6 pułków. Dwa pierwsze określano jako grenadierskie, pozostałe jako muszkieterskie. Struktura pułków była analogiczna jak w przypadku piechoty pruskiej. W armii badeńskiej nie istniały bataliony jegrów.

Ubiorem piechoty liniowej były granatowe kurtki i ciemnoszare spodnie. Ochronę głowy w piechocie liniowej zapewniał pruski hełm wzór M1867 („pikielhauba”) z narodową oznaką Księstwa Badenii.

Poszczególne regimenty różniły się kolorem mankietów, obramowań i kołnierzy. Ubiór żołnierza uzupełniał długi, ciemnoszary płaszcz.

Piechota była uzbrojona w jednostrzałowe, odtylcowe karabiny systemu Dreyse model M1867. Ich jakość wypadała o wiele lepiej niż pruskiego oryginału – stanowiło to zasługę fabryki w Suhl. Ponieważ broni z Suhl nie starczało dla wszystkich regimentów, dwa pułki piechoty (1 i 5) oraz oddziały inżynieryjne zostały uzbrojone w oryginalną, tj. pruską wersję karabinu M1862. Oprócz karabinu każdy żołnierz dysponował długim, płaskim bagnetem wzoru pruskiego i tegoż pochodzenia szablą – tasakiem. Regulaminowo oficerowie byli uzbrojeni w szable oraz krótką broń palną (pistolety kapiszonowe lub prywatne rewolwery).

 

Badeński Lejbregiment pod Nuits. 18 grudnia 1870, mal. Richard Knötel

 

Badeńska jazda składała się z 3 pułków dragonów. Pierwszy był określany jako gwardyjski. Każdy pułk składał się z 5 szwadronów i liczył 597 ludzi „do boju”. Kawalerzyści byli uzbrojeni w szablę kawaleryjską – model dla austriackich huzarów oraz pruski karabinek kawaleryjski M1857. Odmiennie niż w innych armiach państw niemieckich szwadrony nie miały jednolitego składu: w każdym z nich 18 podoficerów i szeregowców było określanych jako „karabinierzy”. Dysponowali oni odprzodkowym, gwintowanym karabinkiem kawaleryjskim wzór M1816/40 o zasięgu celnego strzału około 250 m. Oficerowie, podoficerowie i sygnaliści nie posiadali długiej broni palnej.

Barwą ubioru kawalerzystów był niebieski. Ochronę głowy w pułkach kawalerii stanowił kask pruskiego typu M1860.

Badeńska artyleria była zorganizowana w jeden pułk złożony z 7 baterii polowych oraz batalion artylerii fortecznej (5 baterii). Bateria polowa miała 6 armat. Stosowano gwintowane, odtylcowo ładowane, stalowe armaty produkcji koncernu Kruppa.

Artylerzyści byli umundurowani i uzbrojeni tak jak ich pruscy koledzy. Odróżniały ich noszone na kasku oznaki Badenii i kokarda w barwach narodowych.

Służby techniczne tworzyły jednostki saperskie i pociągów (taborów). Saperzy tworzyli jeden batalion. Ich żołnierze byli umundurowani i uzbrojeni jak jednostki artylerii. Do kontyngentu badeńskiego przydzielano kompanie saperów. Kontyngent dysponował też własnym batalionem pociągów.

Po wybuchu wojny Badenia wystawiła kontyngent złożony z Badeńskiej Dywizji Polowej oraz brygady kawalerii.

Dywizja składała się z dwóch dwupułkowych brygad, pułku dragonów, dywizjonu artylerii (4 baterie) oraz kompanii saperów i służb.

Brygada kawalerii składała się z dwóch pułków dragonów i baterii konnej.

Istniał także samodzielny dywizjon artylerii (2 baterie).

Warto dodać, że z uwagi na fakt, iż większość oficerów badeńskich przeszła kursy zawodowe i odbyła w latach 1867-70 staż w pułkach pruskich, ich poziom wyszkolenia dorównywał pruskiemu.


Armia Księstwa Brunszwiku

Z uwagi na mały potencjał ludnościowy księstwo dysponowało symboliczną siłą zbrojną.

Piechotę tworzył jeden pułk liniowy (dwa bataliony muszkieterów i jeden fizylierski). Pułk piechoty otrzymał w ramach armii pruskiej nr 92 i został wcielony do 20 Dywizji Piechoty wchodzącej w skład X Korpusu.

Ubiorem piechoty liniowej były czarne, szamerowane (zresztą na czarno) kurtki i takiego samego koloru spodnie. Ochronę głowy w zapewniało wysokie kepi koloru czarnego. Ubiór żołnierza uzupełniał długi, czarny płaszcz.

Uzbrojenie piechoty stanowiły jednostrzałowe, odtylcowe karabiny systemu Dreyse model M1862 Oprócz karabinu każdy żołnierz dysponował długim, płaskim bagnetem wzoru pruskiego i tegoż pochodzenia szablą – tasakiem. Regulaminowo oficerowie byli uzbrojeni w szable oraz krótką broń palną (pistolety kapiszonowe lub prywatne rewolwery).

 

Żołnierze brunszwiccy podczas wojny francusko-pruskiej 1870-1871, mal. Hermann Huisken

 

Jazdę brunszwicką tworzył pułk huzarów. Składał się z pięciu szwadronów i miał 700 ludzi „do boju”. W ramach armii pruskiej pułk otrzymał nr 17 i został wcielony do 13 Brygady Kawalerii (5 Dywizja Kawalerii).

Huzarzy byli ubrani w czarne, szamerowane na złoto kurtki i czarne spodnie. Nakrycie głowy stanowiła czapka huzarska (zbliżona wyglądem do polskiej „batorówki”).

Uzbrojenie huzarów było pruskie: karabinek kawaleryjski M1857 i szabla M1852.

Brunszwicka artyleria składała się z jednej sześciodziałowej baterii pieszej. Pododdział wszedł w skład 10 regimentu artylerii pruskiej (hanowerskiego). Stosowano gwintowane, odtylcowo ładowane, stalowe armaty produkcji koncernu Kruppa.

Artylerzyści byli umundurowani jak piechota (różnicą był kolor lamówki munduru) i uzbrojeni tak jak ich pruscy koledzy.

Oddziały techniczne tworzyła jedna kompania saperów. Jej żołnierze byli umundurowani i uzbrojeni jak jednostki artylerii.


Armia Wielkiego Księstwa Hesji-Darmstadtu

Władca Hesji, wielki książę Ludwik III, mimo przegranej w wojnie 1866 r. i podpisania traktatu sojuszniczego z Królestwem Prus był nastawiony zdecydowanie niechętnie do polityki zbliżenia państw niemieckich wdrażanej przez O. von Bismarcka. Jeszcze w 1868 r. Ludwik III prowadził sekretne negocjacje z Francją mające na celu podpisanie antypruskiego sojuszu. Powiadomiony przez wywiad kanclerz Prus zagroził aneksją Hesji co zmusiło jej władcę do porzucenia polityki profrancuskiej. Niemniej Bismarck obawiając się, że w przypadku wojny z Francją Hesja opowie się przeciwko Prusom, chcąc zabezpieczyć się przed ewentualnym wystąpieniem armii heskiej, wymógł w 1869 r. na Ludwiku III zgodę na dyslokację oddziałów heskich poza terytorium księstwa. Doszło więc do ciekawej sytuacji: armia niepodległego państwa prawie w całości stacjonowała na terytorium swojego formalnego sojusznika.

Piechota liniowa składała się z czterech pułków muszkieterskich. Pułk miał 2 bataliony, każdy po 8 kompanii. W kompanii było 140 żołnierzy i oficerów.

Ponadto istniały dwa bataliony jegrów (gwardyjski i przyboczny), każdy po 1054 ludzi w 4 kompaniach.

Ubiorem piechoty liniowej były granatowe kurtki i ciemnoszare spodnie. Ochronę głowy w piechocie liniowej zapewniał pruski hełm wzór M1867 („pikielhauba”) z narodową oznaką Księstwa Hesji.

Jegrzy nosili identyczne mundury, ale zamiast kasków używali skórzanych czak.

Poszczególne regimenty różniły się kolorem mankietów, obramowań i kołnierzy. Ubiór żołnierza uzupełniał długi, ciemnoszary płaszcz.

Uzbrojenie piechoty liniowej stanowiły jednostrzałowe, odtylcowe karabiny systemu Dreyse model M1862. Jegrzy dysponowali skróconą wersją tego karabinu. Oprócz karabinu każdy żołnierz liniowy dysponował długim, płaskim bagnetem wzoru pruskiego i tegoż pochodzenia szablą – tasakiem, a jegier bagnetem typu „myśliwskiego” identycznym jak w pruskich batalionach strzeleckich. Regulaminowo oficerowie byli uzbrojeni w szable oraz krótką broń palną (pistolety kapiszonowe lub prywatne rewolwery).

 

Hesowie w lesie de la Cuse (bitwa pod Saint-Privat). 18 sierpnia 1870, mal. Richard Knötel

 

Jazdę tworzyły dwa pułki szwoleżerów (gwardii i przyboczny). Każdy składał się z 5 szwadronów i liczył 705 żołnierzy „do boju”.

Kawalerzyści byli uzbrojeni w szablę kawaleryjską – model dla austriackich huzarów oraz pruski karabinek kawaleryjski M1857. Oficerowie, podoficerowie i sygnaliści nie posiadali długiej broni palnej.

Barwą ubioru kawalerzystów były ciemnozielone kurtki i ciemnoszare spodnie. Ochronę głowy w pułkach kawalerii stanowił kask pruskiego typu M1860.

Artyleria była zorganizowana w sześć niezależnych baterii i pododdziały służb pomocniczych. Były trzy baterie lekkopiesze (4-funtowe), dwie ciężkie (6-funtowe) i jedna konna. Po wybuchu wojny utworzono z nich dwa dywizjony: liniowy (trzy baterie lekkie) oraz rezerwowy (pozostałe baterie).

Każda bateria posiadała 6 dział. Stosowano gwintowane, odtylcowo ładowane, stalowe armaty produkcji koncernu Kruppa.

Artylerzyści byli umundurowani jak piechota (różnicą był kolor lamówki munduru). Wyposażeni w szable – tasaki, nie posiadali broni palnej.

Oddziały techniczne tworzyła jedna kompania saperów. Jej żołnierze byli umundurowani jak jednostki piechoty liniowej. Uzbrojenie stanowił odprzodkowy karabin saperski wzór 1840.

Po wybuchu wojny Hesja-Darmstadt wystawiła kontyngent złożony z Hesko-Darmsztadzkiej Dywizji Polowej oraz brygady kawalerii. Całość weszła w skład pruskiego IX Korpusu jako jego 25 Dywizja.

Dywizja składała się z dwóch brygad, w każdej po dwa pułki liniowe i batalion jegrów, dywizjonu artylerii liniowej oraz kompani saperów i służb.

Brygada kawalerii składała się z dwóch pułków szwoleżerów i baterii konnej.

Istniał także samodzielny dywizjon artylerii (2 baterie ciężkie).


Armia Wielkiego Księstwa Meklemburgii

Księstwo składało się z dwóch enklaw: Schwerina i Strelitz. Jego władcą był wielki książę Fryderyk Franciszek II. Od 8 sierpnia 1867 r. księstwo był związane ścisłym sojuszem wojskowym z Królestwem Prus. Reformę armii oparto o pruskie wzorce.

Piechotę tworzyły dwa pułki liniowe: grenadierski i fizylierski (każdy po trzy bataliony). Pułki piechoty otrzymały w ramach armii pruskiej nr 89 i 90. Tworzyły 33 brygadę piechoty wcieloną do 17 Dywizji Piechoty.

Oprócz oddziałów liniowych istniał także batalion jegierski. W pruskiej armii otrzymał on numer 14. Organizacja batalionu była taka sama jak analogicznych pododdziałów armii pruskiej.

Ubiorem piechoty liniowej były granatowe kurtki i ciemnoszare spodnie. Ochronę głowy w piechocie liniowej zapewniał pruski hełm wzór M1867 („pikielhauba”) z narodową oznaką Księstwa Meklemburgii.

Jegrzy nosili identyczne mundury ale zamiast kasków używali skórzanych czak.

Poszczególne regimenty różniły się kolorem mankietów, obramowań i kołnierzy. Ubiór żołnierza uzupełniał długi, ciemnoszary płaszcz.

Uzbrojenie piechoty stanowiły jednostrzałowe, odtylcowe karabiny systemu Dreyse model M1862. Oprócz karabinu każdy żołnierz dysponował długim, płaskim bagnetem wzoru pruskiego i tegoż pochodzenia szablą – tasakiem. Jegrzy dysponowali skróconą wersją tego karabinu oraz bagnetem „myśliwskim”. Regulaminowo oficerowie byli uzbrojeni w szable oraz krótką broń palną (pistolety kapiszonowe lub prywatne rewolwery).

 

14 Wielkoksiążęcomeklemburski Batalion Jegrów (Meklemburgia-Szwerin), mal. Richard Knötel. Na ilustracji ukazano, od lewej: 1) jegra w mundurze do marszu polowego (1870 rok), 2) starszego jegra w mundurze paradnym (1883 rok), 3) jegra w mundurze do marszu polowego (1890 rok), jegra w mundurze paradnym (1899 rok).

 

Jazda składała się z dwóch pułków dragonów, których organizacja odpowiadała pułkom pruskim. W ramach armii pruskiej pułki dragonów meklemburskich otrzymały numery 17 i 18. Wraz z 11 pułkiem ułanów pruskich tworzyły 17 Brygadę Kawalerii.

Kawalerzyści byli uzbrojeni w szablę kawaleryjską model M1849 i pruski karabinek kawaleryjski M1857. Oficerowie, podoficerowie i sygnaliści nie posiadali długiej broni palnej.

Barwą ubioru kawalerzystów były niebieskie kurtki i granatowe spodnie. Ochronę głowy w pułkach kawalerii stanowił kask pruskiego typu M1860.

Artyleria była zorganizowana w dywizjon liczący 3 baterie po 6 dział każda. Były 2 baterie lekkopiesze (4-funtowe) i 1 ciężka (6-funtowe). Jako 3 dywizjon wszedł on w skład 9 pułku artylerii pruskiej.

Stosowano gwintowane, odtylcowo ładowane, stalowe armaty produkcji koncernu Kruppa.

Artylerzyści byli umundurowani jak piechota (różnicą był kolor lamówki munduru). Posiadali wyposażenie analogiczne jak w przypadku formacji pruskich. Księstwo nie dysponowało własnymi oddziałami saperskimi i taborowymi polegając w całości na przydzielonych pododdziałach pruskich.


Armia Królestwa Wirtembergii

Piechota liniowa składała się z ośmiu pułków muszkieterskich. Pułk miał 3 bataliony po 4 kompanie.

Ponadto istniały trzy bataliony jegrów, każdy po 1054 ludzi w 4 kompaniach.

Ubiorem piechoty liniowej były granatowe kurtki i ciemnoszare spodnie. Ochronę głowy w piechocie liniowej zapewniało miękkie kepi w kolorze granatowym z odznaką Królestwa Wirtembergii.

Jegrzy nosili identyczne mundury i ochrony głowy, a różniły ich od piechoty liniowej zielone kolory mankietów, kołnierzy i obramowań.

Poszczególne regimenty liniowe także różniły się od siebie kolorem mankietów, obramowań i kołnierzy. Ubiór żołnierza uzupełniał długi, ciemnoszary płaszcz.

Uzbrojenie piechoty liniowej i jegrów stanowiły jednostrzałowe, odtylcowe karabiny systemu Dreyse model M1867. Oprócz karabinu każdy żołnierz dysponował długim, płaskim bagnetem wzoru pruskiego i tegoż pochodzenia szablą – tasakiem. Regulaminowo oficerowie byli uzbrojeni w szable oraz krótką broń palną (pistolety kapiszonowe lub prywatne rewolwery).

Jazdę tworzyły cztery pułki konne, nazywane „rajtarskimi”. Każdy składał się z 4 szwadronów i liczył 676 żołnierzy „do boju” (pułk nr 2 liczył tylko dwa szwadrony i nie wziął udziału w działaniach wojennych). Tak jak w przypadku kawalerii saskiej nazwa ta jest myląca. Z uwagi na uzbrojenie i wielkość wierzchowców właściwie pułki rajtarów wirtemberskich powinno się zakwalifikować do „strzelców konnych”.

 

5 Wirtemberski Pułk Piechoty Król Karol. 1870 (Wirtembergia), mal. Richard Knötel

 

Kawalerzyści byli uzbrojeni w szablę kawaleryjską model M1869. Dwie trzecie jeźdźców posiadało pistolet kapiszonowy wzór M1863, a reszta pruski karabinek kawaleryjski M1857. Oficerowie, podoficerowie i sygnaliści nie posiadali długiej broni palnej.

Barwą ubioru kawalerzystów były ciemnoniebieskie kurtki i ciemnoszare spodnie. Ochronę głowy w pułkach kawalerii stanowił kask pruskiego typu M1860.

Artyleria była zorganizowana w batalion złożony z trzech dywizjonów polowych (9 baterii) i czterech baterii fortecznych. W skład każdego dywizjonu wchodziły 2 baterie lekkie (4-funtowe) i jedna ciężka (6-funtowa). Ciekawostką było to, że nie wyróżniano baterii konnych i pieszych. Z uwagi na konstrukcję przodków i liczbę konni w zaprzęgach pruscy oficerowie określali baterie wirtemberskie jako „półkonne”.

Każda bateria posiadała 6 dział. Stosowano gwintowane, odtylcowo ładowane, stalowe armaty produkcji koncernu Kruppa.

Artylerzyści byli umundurowani jak piechota (różnicą był kolor lamówki munduru i guzików). Wyposażenie stanowiły szable M1850/58 oraz pistolety kapiszonowe M1869 i starszych wzorów.

Oddziały techniczne wchodziły w skład artylerii i liczyły dwie kompanie. Były umundurowane jak artylerzyści, a uzbrojone jak piechota.

Po wybuchu wojny Wirtembergia wystawiła kontyngent złożony z Wirtemberskiej Dywizji Polowej oraz brygady kawalerii.

Dywizja składała się z trzech brygad, w każdej po dwa pułki liniowe i batalion jegrów, batalionu artylerii liniowej (9 baterii) oraz dwóch kompanii saperów i służb.

Brygada kawalerii składała się z trzech pułków.


Literatura

M. Solka, German Armies 1870-1871 (2). Prussia’s Allies, Londyn 2005
P. Elliot-Wright, Gravelotte-St.Privat 1870. End of the Second Empire, Londyn 1993
M. Howard, The Franco-Prussian War, Londyn 1991
R. Holmes, The Road to Sedan, Londyn 1984
L. Knippe, Bavarian Army at War 1631-1918, Monachium 1967 (wyd. ang. Londyn 1998).
F. Kersten, North German Confederation (2). Army, Londyn 1995
F. Myatt, Broń strzelecka XIX wieku, Warszawa 1995

 

Artykuł został opublikowany pierwotnie na portalu Wargaming Zone w 2005 roku.


Dyskusja o artykule na FORUM STRATEGIE

Autor: Paweł Zatryb
Zdjęcia: internet

Opublikowano 21.08.2020 r.

Poprawiony: piątek, 21 sierpnia 2020 21:41