Wczesnośredniowieczne siedziby władców

  • Drukuj

Średniowieczne siedziby władców nie zawsze były stolicami danych państw. Większość tak, ale nie wszystkie. Krótki artykuł o kilku z nich.

Akwizgran
Kompleks pałacowy, wzniesiony w latach 80-tych VIII wieku, był siedzibą królewską (a od 800 roku – cesarską) w latach 795-870. Wybudowany na polecenie Karola Wielkiego i użytkowany przez niego aż do końca panowania. Kompleks składał się z dziedzińca pałacowego, który po północnej stronie posiadał człon rezydencjalny z aulą pałacową, zaś w części południowej – okazałą szesnastoboczną kaplicę z dwiema bazylikami bocznymi oraz atrium od strony zachodniej. Aula, powstała w latach 774-782 lub 770-788, zbudowana była na planie wydłużonego prostokąta o wymiarach 20,7 x 47,4 metra, a jej wysokość przekraczała 20 metrów. Przy południowej ścianie auli ciągnął się w stronę kaplicy pałacowej portyk, długi na 133 metry. Kaplica NPMarii, zachowana niemal w całości, została wzniesiona w latach 790-800 przez budowniczego Odona z Metzu. Jej podstawową formę stanowi oktogon wysoki na 30 metrów i o średnicy 16,5 metra, otoczony dwukondygnacyjnym obejściem o średnicy 42 metrów. Od wschodu kaplica miała prostokątne prezbiterium, a na górnej kondygnacji, naprzeciwko niego, znajdował się tron cesarski. Po obu stronach świątyni znajdowały się dwie kaplice boczne zakończone absydami. Kaplica w Akwizgranie wzorowana była na kościele S. Vitale w Rawennie z VII wieku. Atrium stanowił prostokątny dziedziniec o wymiarach 17 x 36 metrów, otoczony z trzech stron dwukondygnacyjnymi galeriami.

Czy siedziba ta stała się stolicą odnowionego cesarstwa rzymskiego i główną siedzibą „Regnum Francorum”?

Wiadomo, że to tutaj zdeponowany został cesarski skarbiec, tutaj znajdował się pałac biskupi wraz z budynkami urzędników oraz dostojników świeckich i duchownych. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że Akwizgran stał się stolicą w pełni tego słowa znaczeniu tj. tutaj skupiała się cała władza i stąd rządzono całym państwem. Obecność tronu i pochowanie Karola Wielkiego w akwizgrańskiej kaplicy, w 814 roku tylko umocniło jego pozycję. Akwizgran stał się symbolem władzy. Jednak wymarcie Karolingów i przejęcie tronu przez dynastię saską (Henryk I) spowodowało przesunięcie ośrodka władzy do Saksonii.

Tilleda
Początki zespołu rezydencjonalnego sięgają drugiej połowy X wieku. Jego fundatorem miał być Otton II lub jego poprzednik Otton I. Tilleda wymieniana jest jako siedziba cesarzy z dynastii ottońskiej, salickiej oraz sztaufijskiej. W skład zespołu wchodzi m.in. budowla sakralna z poprzedzającą ją prostokątną salą o wymiarach 5,6 x 8,4 metra z prowadzącym doń korytarzem. Służyć ona mogła jako niewielka kaplica funkcjonująca w latach 972-1000. Około 1000 roku, w jej miejsce powstaje prostokątny kościół salowy (22,2 metra długi i 10,5 metra szeroki) z absydą od wschodu. W zachodniej części świątyni funkcjonowała empora wsparta na filarach. Obok wspomnianej budowli w grodzie funkcjonowało sześć kolejnych murowanych budynków: dwie budowle halowe o reprezentacyjnych funkcjach, dwa długie budynki we wschodniej części grodu oraz dwa niewielkie budynki, do których prowadziły korytarze. Całość zespołu znajdowała się w grodzie, który składał się z grodu właściwego, środkowego i dwóch podgrodzi. Gród w Tilledzie charakteryzuje również zespół budowli drewnianych o kamiennych fundamentach.

Libice nad Cidliną
Gród w Libicach był główną siedzibą rodu Sławnikowiców. Otoczony był monumentalną fortyfikacją o długości do 3 kilometrów. Funkcjonował od VIII do połowy XI wieku. W swoim wnętrzu skrywał architekturę kamienną w postaci kościoła i towarzyszącego mu drewnianego palatium. Była to świątynia o długości 27 metrów i szerokości 20 metrów, wykonana z płytek kamiennych pokrytych tynkiem. Posiadała nawę główną z poprzecznym transeptem oraz prezbiterium z półkolistą absydą. Od południowej strony kościoła wybudowano palatium połączone ze świątynią piętrowym przejściem. Natomiast przy północnym końcu ramienia transeptu istniała drewniana wieża z wewnętrzną klatką schodową. Od wschodu do kościoła dobudowane były dwa pomieszczenia. Powstanie kościoła datuje się na lata między 955 a 962.

Werla
Na grodzie otoczonym kamiennym murem, znajdują się dwa zespoły architektoniczne składające się z kaplic (krzyżowej i rotundy), połączonych z budynkiem pałacowym (o wymiarach 140 x 160 metra). Pfalz wzniósł Henryk I po 920 roku. Gród wraz z podgrodziami zaliczany jest do największych założeń obronnych w Niemczech.

Paderborn
Nieopodal źródeł rzeki Pader, u schyłku lat 70-tych VIII wieku, powstał duży zespól pałacowy zbudowany przez Karola Wielkiego. W późniejszym okresie zespół użytkowali także władcy z dynastii ottońskiej. Kompleks składał się z dużej, prostokątnej kaplicy Najśw. Salwatora o wymiarach 52 x 18 metra, zakończonej od wschodu trzema absydami. Po jej północnej stronie znajdowała się aula o wymiarach 30,9 x 10,3 metra z podium tronu cesarskiego. W 799 roku, przy zespole pałacowym powstał kościół konsekrowany przez samego papieża Leona III. Kościół posiadał absydę zachodnią flankowaną dwiema wieżami, a od wschodu prezbiterium z absydą.

W X wieku Paderborn jest już miejscem pobytu władców z dynastii ottońskiej m.in.: Ottona I i Ottona III. W roku 1000 karoliński pałac spłonął w pożarze. Do odbudowy katedry i pałacu biskupiego przystąpił biskup Meinwerk. Wzniesiono nowe palatium o wymiarach 44,5 x 16,1 metra z dostawionym doń skrzydłem wschodnim oraz kaplicą św. Bartłomieja. Kaplica była świątynią trójnawową, halową o wymiarach 13 x 10 metrów, wzniesioną w 1017 roku. Rezydencja biskupa Meinwerka znajdowała się po południowo-zachodniej stronie bazyliki i stanowił ją budynek dwukondygnacyjny o wymiarach 60 x 13 metrów.

Frankfurt nad Menem
Rezydencja ta wymieniana jest w czasach Karola Wielkiego, w latach 90-tych VIII wieku. Prostokątną aulę pałacową wzniesiono około 822 roku za panowania Ludwika Pobożnego, na terenie dawnego obozu rzymskiego. Miała wymiary 26,5 x 12,6 metra i była dwunawowa. Od południa posiadała kwadratowy aneks, zaś od zachodu przylegała do niej część mieszkalna. W odległości około 30 metrów na wschód wznosiła się kaplica pałacowa Najśw. Salwatora. Miała ona formę trójnawowej bazyliki o długości około 40 metrów z niezbyt wyodrębnionym transeptem oraz absydą wschodnią. Od strony zachodniej zaopatrzona była w dwie wieże oraz portyk, który łączył ją z aulą pałacową. Całą rezydencja otoczona była potężnym murem obronnym, datowanym na czasy Ludwika Niemca lub na wiek X. Opis dotyczy założenia w VIII-X wieku.

Goslar
Zespół pałacowy w Goslarze był jedną z ważniejszych rezydencji cesarskich Henryka II i Konrada II. Składał się z palatium, kościoła NPMarii oraz wzniesionej pomiędzy nimi budowli określanej jako dziedzińczyk. Do palatia przylegał niezachowany kościół. Kaplicę NPMarii zbudować miał Konrad II i była to trójnawowa świątynia (22 x 12 metra) zakończona od wschodu trzema absydami z wieżą. Uważana jest za wzór dla kościołów w rezydencjach dynastii Sztaufów. Palatium, o wymiarach 47 x 15 metra, posiadało dwie kondygnacje z salą tronową na górnym piętrze i połączone było z kaplicą NPMarii poprzez prostokątny, obwiedziony murem dziedziniec.

Bibliografia (podano tylko najważniejsze, główne pozycje)
Pevsner N., Historia architektury europejskiej, Warszawa 1976
Pianowski Z., „Sedes regni principales”. Wawel i inne rezydencje piastowskie do połowy XIII wieku na tle europejskim, Kraków 1994
Honour H., Fleming J., Historia sztuki świata, Warszawa 2002
Górecki J., Gród na Ostrowie Lednickim na tle wybranych ośrodków grodowych pierwszej monarchii piastowskiej, Poznań 2001
Binding G., Karolińsko-ottońskie pfalze. Przegląd badań wykopaliskowych z ostatnich dwudziestu lat [w:] Podłóg nieba i obyczaju polskiego. Studia z dziejów architektury, sztuki i kultury ofiarowane Adamowi Miłobędzkiemu, Warszawa 1988.

Autor: Tomasz „Arteusz” Samek

Opublikowano 11.10.2011 r.

Poprawiony: wtorek, 11 października 2011 19:43