Kawaleria Królestwa Polskiego w powstaniu listopadowym

  • Drukuj

Informacje o książce
Pełny tytuł: Kawaleria Królestwa Polskiego w powstaniu listopadowym. Mobilizacja i podstawy funkcjonowania w wojnie
Autor: Tomasz Strzeżek
Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie
Rok wydania: 2010 (II wyd.)
Stron: 559
Wymiary: 23,9 x 16,9 x 2,8 cm
Oprawa: miękka
ISBN: 97883-7299-661-9

Recenzja
Okres powstania listopadowego doczekał się w polskiej historiografii wielu opracowań. W kwestiach militarnych sztandarową pozycją jest tu „Wojna polsko-rosyjska 1830 i 1831″ Wacława Tokarza, jedno z najlepszych dzieł w całej polskiej literaturze historycznej. Licznych opracowań doczekała się także płaszczyzna polityczna tego jednego z największych naszych zrywów narodowych. Tematyka powstania przyciąga z uwagi na fakt, że od strony wojskowej długo byliśmy wtedy w stanie walczyć z Rosją jak równy z równym. Znakomita postawa polskiej armii, jej wyczyny, w połączeniu z zaprzepaszczonymi szansami, pozwalają snuć alternatywne wizje rozwoju wypadków – rozważań, jak potoczyć się mogły losy powstania, gdyby te możliwości choć po części wykorzystano. Owemu romantycznemu duchowi dawali się czasami ponieść nawet tak trzeźwi i metodologiczni historycy wojskowości jak Wacław Tokarz.

Mimo wspomnianej już wielości publikacji na ten temat, zwłaszcza dawniejszych – w końcu było to jedno z najważniejszych wydarzeń w naszej XIX-wiecznej historii – pewne obszary pozostają mniej zbadane. Książka p. Tomasza Strzeżka stawia sobie za cel przedstawienie dziejów jednego z rodzajów broni w powstańczej armii – kawalerii. Jest to przy tym opracowanie zawężone do spraw, najogólniej mówiąc, organizacyjnych i logistycznych. Mimo takiego zakresu tematycznego książka ma dość sporą objętość. Z punktu widzenia przeciętnego czytelnika literatury historycznej pozycja, z uwagi na wspomniane zawężenie tematu, może wyglądać na pierwszy rzut oka mniej interesująco. Jednak, jak się szybko przekonamy, choćby wertując kartki, nie jest to po prostu książka dla osób nieobeznanych z tematyką powstania i poszukujących ogólniejszych informacji na jego temat, ale publikacja specjalistyczna. Dodać należy, że materiały do tej pracy autor zbierał – jak pisze we wstępie – ponad 10 lat. Już sam ten ostatni fakt pokazuje jakiego rodzaju jest to literatura.

Tematyka „Kawalerii Królestwa Polskiego” wypada zupełnie nieromantycznie, wbrew duchowi epoki, której dotyczy. O szarżach, wspaniałych wyczynach naszych kawalerzystów i innych przyjemnych dla polskiego ucha i serca rzeczach, z którymi kojarzy nam się zazwyczaj kawaleria, w niej nie poczytamy. Zamiast tego natrafimy na strumień danych na temat stanu kawalerii Królestwa Polskiego przed powstaniem, przebiegu jej mobilizacji od wybuchu powstania oraz jej późniejszego funkcjonowania w trakcie jego trwania.

Książka przedstawia w sposób zindywidualizowany poszczególne formacje polskiej kawalerii, szczególnie te nowe, powołane w czasie powstania. Po omówieniu starej kawalerii oraz podstaw materialnych i innych uwarunkowań mobilizacji jazdy podczas powstania autor przedstawia kolejne etapy jej rozbudowy i zmian organizacyjnych, po czym przechodzi do przedstawienia poszczególnych pułków, co stanowi jedną z obszerniejszych części książki. Dalsze rozdziały podejmują tematykę organizacji i wyszkolenia jazdy w powstaniu, skład osobowy kawalerii, politykę kadrową, organizację i funkcjonowanie rezerw oraz zaopatrzenie kawalerii w środki walki. Pracę zamyka krótkie, ściśle trzymające się tematyki książki podsumowanie.

Na końcu pracy znajdziemy bogatą bibliografię, słownik terminów, indeksy i wykazy. W samym tekście roi się od przypisów. Ciężko trafić na stronę, na której brakowałoby przypisu do Archiwum Głównego Akt Dawnych bądź innych zbiorów dokumentów z epoki. Książka jest solidnie osadzona w źródłach, jak mało która. Sama rozbudowana bibliografia stanowi bardzo przydatną rzecz, o tyle, że może być punktem wyjścia do poszukiwań innych publikacji na interesujące nas tematy dot. wojskowości doby powstania listopadowego, zwłaszcza starszych.

Spośród znanych mi publikacji, bliskich czasowo pod względem opisywanego okresu, dzieło p. Tomasza Strzeżka to ten sam typ literatury co Krzysztofa Bauera „Wojsko koronne powstania kościuszkowskiego” (Warszawa 1981) czy, po części, znane dzieło Roberta Bieleckiego „Wielka Armia” (Warszawa 1995) – mam tu na myśli głównie jej ostatnie rozdziały poświęcone formacjom cudzoziemskim w armii Napoleona. „Kawalerię Królestwa Polskiego” czyta się łatwiej niż książkę p. Bauera, który był jednak na ogół bardzo – jeśli tak można powiedzieć – technicystyczny, z kolei trudniej niż „Wielką Armię” z uwagi na obecność w ramach tej ostatniej szeregu poczytnych wątków dotyczących taktyki czy życia codziennego żołnierzy napoleońskich, co ubarwiało tok wywodów. W przypadku autora recenzowanej pozycji wymogi naukowe (w 2007 r. obronił na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim habilitację o tytule pokrywającym się z tytułem recenzowanej książki; samo jej pierwsze wydanie pojawiło się wcześniej, bo w 2006 r.) zapewne przesądziły o ramach. Ostatecznie jednak nie jest to dzieło do czytania, ale raczej do studiowania. Główny walor polega na zgromadzeniu w jednym miejscu w uporządkowanej formie wielu danych oraz próbie ich analizy i zarazem pewnej syntezy.

Nie dostrzegłem w dziele p. Strzeżka jakiejś wyraźnie wyodrębnionej myśli przewodniej. W formułowaniu wniosków końcowych, podsumowań itp. jest on wyjątkowo wstrzemięźliwy, biorąc pod uwagę ogrom zgromadzonego materiału, który aż się o nie prosił. Jedyny ogólniejszy wniosek nie jest zbyt odkrywczy, dotyczy bowiem ogromnej ofiarności społeczeństwa na rzecz powstania, co dawno już zauważyli i omawiali inni, choćby Wacław Tokarz. Z punktu widzenia charakteru pracy może to i dobrze. Świadczy to, że autor nie kierował się jakąś z góry przyjętą tezą, do której starał się dopasować wyniki swoich badań, co do pewnego stopnia można zauważyć w publikacjach z okresu PRL dot. powstania kościuszkowskiego i okresu Sejmu Czteroletniego, gdzie np. trochę na siłę starano się uwypuklać wady polskiej kawalerii narodowej, jako formacji pochodzenia szlacheckiego, i kontrastować ją z nieszlachecką piechotą (oczywiście także z przyczyn ideologicznych), choć miało to rzecz jasna także swoje podstawy, bo szlachecki charakter niektórych formacji był niewątpliwie w tamtym okresie tym co przyczyniało się do ich niskiej wartości bojowej i anarchizacji naszej armii.

Podsumowując, jest to wyjątkowo szczegółowa pozycja, na najwyższym poziomie merytorycznym. Walory naukowe zdecydowanie przeważają nad literackimi, po części ze względu na tematykę. Jednocześnie widać w książce te lata pracy włożone przez autora. Polecam wszystkim wymagającym czytelnikom, interesującym się dziejami powstania listopadowego i posiadającym już pewną wiedzę na jego temat. W przypadku braku tej ostatniej może to być mordercza lektura, więc jeśli ktoś nie jest obeznany z tematyką powstania, raczej odradzam i proponuję zacząć od czegoś przystępniejszego.

Autor: Raleen

Opublikowano 26.04.2011 r.

Poprawiony: wtorek, 26 kwietnia 2011 19:49