Paryż wyzwolony

  • Drukuj

Informacje o książce
Autor: Antony Beevor, Artemis Cooper
Tłumaczenie: Jakub Małecki
Wydawca: Znak Horyzont
Rok wydania: 2015
Stron: 512
Wymiary: 24 x 15,5 x 2,7 cm
Oprawa: twarda
ISBN: 978-83-240-3054-5

Recenzja
Polski tytuł nie jest tak precyzyjny jak ma to miejsce w oryginale: Paris after liberation: 1944-1949. Książka skupia się na życiu i historii francuskiej stolicy w czasie jej wyzwolenia oraz opisuje pierwsze powojenne lata, które były kluczowe dla przyszłego kształtu Francji, a przez to tej części Europy. Autorzy w swojej pracy skupili się nie tylko na aspektach politycznych, ale także na uwarunkowaniach ekonomicznych, szeroko rozumianej kulturze oraz po prostu życiu we francuskiej stolicy.

Na wstępie recenzji należy wnieść kilka słów o samych autorach. Antony Beevor w kręgu historyków XX wieku jest postacią znaną. Specjalizuje się głównie w historii II wojny światowej, a także wcześniejszej wojny domowej w Hiszpanii, o czym świadczą jego liczne publikacje (m.in. Stalingrad, Druga wojna światowa, Berlin 1945. Upadek, Walka o Hiszpanię 1936-1939). Oprócz książek historycznych Beevor zajmuje się także beletrystyką. Artemis Cooper to z kolei jego żona. Jej udział w omawianej książce moim zdaniem wynika głównie z tego, że jest ona wnuczką Lady Diany Cooper oraz Duff’a Cooper’a, który to w latach 1944-1948 był ambasadorem Wielkiej Brytanii w Paryżu.

Tym sposobem chciałbym przejść do omówienia źródeł, z których korzystało małżeństwo Brytyjczyków przy pisaniu swojej książki. Fakt, że jednym z autorów jest wnuczka byłego ambasadora jest chyba głównym powodem dlaczego w ogóle została ona napisana. W trakcie lektury co rusz napotykamy na informacje pochodzące z dokumentów lub pamiętnika Duff’a Cooper’a, a także z korespondencji jego żony – Lady Diany Cooper, i jeśli chodzi o kwestię polityki to w całym dziele są to podstawowe źródła na ten temat. Dla opisywanych wydarzeń ważne są także dokumenty innych osób np. Nancy Mitford, Denisa Daly’ego (brytyjskiego attaché wojskowego) oraz wielu innych. Z niektórymi bohaterami autorzy zetknęli się osobiście. Takie rozmowy były przeprowadzane głównie w 1992 i 1993 roku (pierwsze angielskie wydanie Paryża wyzwolonego ukazało się w 1994 roku). Ponadto autorzy skorzystali z archiwów narodowych mieszczących się w Paryżu oraz w Waszyngtonie, państwowych w Moskwie i Kew (Wielka Brytania) i innych. Bibliografię tworzą także artykuły z gazet i czasopism oraz opracowania innych autorów, których wymienianie tutaj nie ma większego sensu. Jest ona jednak imponująca – kilkaset pozycji zgromadzonych na niemal 10 stronach.

Układ książki jest rozbudowany, ale przejrzysty. Autorzy podzielili swoje dzieło na cztery zasadnicze części, które łącznie zostały zawarte w 33 rozdziałach. Poprzedzają je spis treści oraz krótka przedmowa. Publikację kończą: bibliografia, indeks osób oraz źródła ilustracji. Paryż wyzwolony ma więc klasyczny układ, a wspomniane ilustracje występują przez całą lekturę, urozmaicając w ten sposób treść. Nie jest ich jakaś duża liczba, jednak co kilka stron na jakąś trafiamy.

Pierwsza część książki skupia się na krótkim przedstawieniu klęski Francji w 1940 roku w wojnie z III Rzeszą i życiu Francuzów po tym wydarzeniu. Poznajemy okoliczności kolaboracji i oporu w kraju nad Sekwaną. Autorzy przedstawiają czytelnikowi także konfrontujących się ze sobą dwóch „wielkich” Francuzów – generała de Gaulle’a oraz marszałka Pétain’a. Nieco więcej miejsca poświęcone zostało trudnościom związanym z wyzwoleniem stolicy Francji. Tę część kończy rozdział zajmujący się kwestiami czystki (épuration) w społeczeństwie po wyzwoleniu. Druga część Paryża wyzwolonego została w całości przeznaczona na okres rządu tymczasowego Charles’a de Gaulle’a aż do jego rezygnacji w styczniu 1946 roku. Kolejna część, pod tytułem Zimna wojna, opowiada o początkach tego zjawiska. Dużą uwagę Beevor i Cooper poświęcili walce pomiędzy komunizmem a demokracją we Francji. W powojennej rzeczywistości komuniści cieszyli się bardzo dużym zaufaniem wśród społeczeństwa co wskazuje chociażby fakt, że w pewnym momencie ich partia miała największe poparcie, które przełożyło się na wygraną w wyborach. Jednak zrządzenie losu ocaliło kraj przed staniem się „sowiecką republiką”. Ostatnia część opisuje normalizację sytuacji pod koniec lat 40. XX wieku. Miała ona związek głównie z wdrażaniem Planu Marshall’a i przez to polepszeniem się warunków bytowych społeczeństwa francuskiego. Ostatni rozdział w książce przedstawia w pewnym skrócie wydarzenia, które następowały we Francji i na świecie w następnych latach aż do końca lat 90. XX wieku. Pewne informacje zawarte w tym rozdziale musiały zostać dopisane w 2004 roku, przy kolejnej edycji publikacji. Chodzi tutaj głównie o procesy kolaborantów z rządu Vichy, którzy wydawali Niemcom Żydów w czasie wojny.

Tak jak pisałem we wstępie, autorzy nie skupili się jedynie na wydarzeniach politycznych, lecz starali się przedstawić problem powojennego Paryża (a przez to i całej Francji) w jak najszerszym kontekście. Duża część książki skupia się na życiu intelektualnym i kulturze tamtego okresu. Czytelnicy mogą poznać z bliska intelektualną elitę Paryża i jej ciekawe perypetie. Wśród bohaterów są choćby Picasso, Hemingway, Sartre, Arletty, Camus, Eluard oraz wielu innych.

Od strony wydawniczej książka stoi na bardzo dobrym poziomie. Została ona opatrzona w twardą oprawę i dodatkowo obłożona papierową obwolutą. W zasadzie nie natrafiłem na żadne literówki. Wydaje mi się, że w kwestii tłumaczenia nie ma się również czego przyczepić. Natrafiłem na dwa błędy, które tak naprawdę nie wpływają na treść. Na s. 380 czytamy, że rząd Ramadiera został rozwiązany wraz z jego dymisją, która nastąpiła 19 listopada. Akapit dalej dowiadujemy się, że jego zastępcą mógł zostać Blum, który przedłożył swoją kandydaturę 21 października, ale dzień po nim szefem rządu został Schuman. Drugi przykład znajduje się na s. 408: „Dyplomata Hervé Alphand uważał, że przejęcie władzy przez komunistów w Czechosłowacji przypominało to, które Hitler przeprowadził w marcu 1939 roku, z tą różnicą, że nie było ono tak brutalne”. Ciężko ustalić czy za tymi omyłkami stoją autorzy czy tłumacz. Jak na niemal 500 stron tekstu to i tak są one wyjątkami. Większości publikacji życzyłbym takich błędów.

Paryż wyzwolony bardzo dobrze się czyta, jednak jest to lektura wymagająca. Co chwila pojawiają się w niej kolejne nazwiska, których w całej publikacji musi być co najmniej setka. Autorzy starają się prowadzić narrację w sposób chronologiczny, niemniej momentami czytelnik może się pogubić o który konkretnie rok chodzi przy okazji opisywania niektórych wydarzeń. Wydaje mi się, że Beevor i Cooper w wyczerpujący sposób zaprezentowali i oddali w swoim dziele nastroje, które towarzyszyły Paryżowi w czasie schyłku III Rzeszy oraz w pierwszych latach po wojnie. W książce zawarto wiele ciekawostek, a czytelnik może poznać francuskie realia w czasie wyzwolenia i w powojennej już rzeczywistości. Publikację polecam w szczególności historykom XX wieku oraz interesującym się dziejami Francji.

Autor: Andrzej Zyśko

Opublikowano 26.08.2015 r.

Poprawiony: niedziela, 24 listopada 2019 09:48