Kreta. Podbój i opór

  • PDF
  • Drukuj
  • Email

Informacje o książce
Autor: Antony Beevor
Tłumaczenie: Mirosław Bielewicz
Wydawca: Znak Horyzont
Rok wydania: 2011 (I wydanie), 2022 (II wydanie)
Stron: 451
Wymiary: 25 x 16 x 5 cm
Oprawa: twarda
ISBN: 978-83-240-8779-2

Recenzja
Opowieść o Krecie to kolejna pozycja w dorobku brytyjskiego historyka II wojny światowej Antony’ego Beevora. Jak wskazuje sam tytuł, będzie ona dotyczyć nie tylko podboju tej greckiej wyspy przez Niemców, ale również czasu okupacji aż do jej zakończenia. Pierwotne angielskie wydanie niniejszej pozycji ukazało się w 1991 roku. W dorobku pisarskim Beevora była to jedna z pierwszych monografii historycznych skupiających się na określonym teatrze działań w czasie II wojny światowej.

Antony Beevor to historyk i oficer w stanie spoczynku. Był uczniem historyka wojskowości Johna Keegana. Stworzył wiele poczytnych publikacji, głównie z okresu II wojny światowej, z których można wymienić: Paryż wyzwolony (współautorstwo z żoną Artemis Cooper), Stalingrad, Berlin 1945. Upadek, D-Day. Bitwa o Normandię, czy choćby Ardeny 1944. Ostatnia szansa Hitlera.

Praca została podzielona na trzy główne części: Klęska Grecji, Bitwa o Kretę oraz Ruch oporu, które dość jasno określają czego będą dotyczyć. W powyższych zostało zawartych łącznie 28 rozdziałów.

Pierwsza część przedstawia działania dyplomatyczne i wojskowe w Grecji zanim doszło do jej zaatakowania przez państwa Osi, a następnie jej upadek. Najbardziej interesujące kwestie w tej części stanowiły dla mnie opisy działań brytyjskich agentów, którymi w większości okazywali się archeolodzy lub historycy znający grekę. O ile przez pierwsze rozdziały odczuwałem pewien chaos w kwestii opisywanych wydarzeń, to im dalej w treść, tym było już coraz lepiej. Ostatni rozdział opisuje wycofywanie się wojsk aliantów z kontynentu.

Kolejna część to w głównej mierze opis przygotowań obu stron oraz starć na Krecie. Poznajemy więc plany niemieckiej inwazji oraz brytyjskie akcje mające na celu jej przeciwdziałanie. Następnie przechodzimy do charakterystyki wszystkich walk począwszy od 20 maja 1941 roku aż do wycofania się Brytyjczyków z Krety. W tej części rzucił mi się najbardziej w oczy marazm głównodowodzącego obrońców – generała Freyberga – na co również Autor wielokrotnie zwraca uwagę w swoim dziele. Można z tego wyciągnąć wniosek, że gdyby armia brytyjska od razu pierwszego dnia podjęła szereg działań i kontrakcji, być może niemiecka operacja nie zakończyłaby się sukcesem i prawdopodobnie zostałaby przerwana. Freyberg spodziewał się przede wszystkim inwazji z morza i na to się nastawił, traktując po macoszemu działania powietrznodesantowe agresora.

W ostatniej części Autor opisał czas niemieckiej okupacji tytułowej wyspy. W tej części z kolei rzuciła mi się w oczy zadziwiająco skuteczna i dość swobodna penetracja żołnierzy-agentów brytyjskich, którzy bez większych problemów dostawali i wydostawali się z wyspy pod okiem Niemców. W czasie trwania okupacji spora liczba żołnierzy brytyjskich (i nie tylko) została również wyzwolona i ewakuowana. Na uwagę zasługuje także dość dobrze zorganizowana i nieugięta partyzantka różnych ugrupowań politycznych Kreteńczyków, która z mniejszym lub większym wsparciem Brytyjczyków stawiała zacięty opór najeźdźcom, przeprowadzając liczne akcje. Jednakże wyraźnie widać, że w odniesieniu do okupacji Autor pisze głównie o działaniach brytyjskich. Partyzantka grecka stanowi tutaj bardziej tło. Jednym z najciekawszych działań wobec agresora było porwanie generała Kreipego. Z czasem widać powolny upadek panowania przybyszy nad wyspą. Jego pierwszym, szczególnym symptomem były reperkusje włoskie – odsunięcie od władzy Mussoliniego. W pewnym momencie w niemieckim więzieniu na wyspie było prawie dwukrotnie więcej dezerterów niemieckich i włoskich niż więzionych Greków. Co znamienne, jeszcze pod okiem Niemców zaczęło dochodzić do pierwszych konfliktów między samymi Grekami, którzy w zależności od frakcji politycznej przygotowywali się już do sięgnięcia po władzę w wolnym kraju.

Do treści głównej został dołączony pakiet dodatków, wśród których znajdziemy spis niejawnych organizacji, greckich frakcji politycznych, brytyjskie i niemieckie OdB, a także depesze „Ultry” dotyczące zmagań na Krecie. Uzupełnienie stanowi rozwinięcie skrótów dotyczących tytułów i oznaczeń używanych w książce – ten dodatek stworzył tłumacz dzieła Mirosław Bielewicz. W tekście znajduje się też kilka map oraz wkładka z kilkunastoma czarno-białymi fotografiami dotyczącymi obu stron konfliktu. Na końcu pracy znalazł się również indeks osobowy.

Wydanie książki stoi na bardzo dobrym poziomie. Twarda oprawa w papierowej obwolucie stanowi znak rozpoznawczy tzw. Czarnej Serii. W tekście natrafiłem na niewielką liczbę literówek. Samo tłumaczenie również jest poprawne. Jeśli chodzi o błędy czy nieścisłości, które występują w książce, to najbardziej rzuciła mi się w oczy dwukrotna wzmianka dotycząca granicy wiecznego śniegu: w Grecji kontynentalnej (s. 54) i na Krecie (s. 204). Zgodnie z definicją zapis ten oznacza wysokość wyrażoną w metrach, powyżej której opad śniegu przewyższa jego topnienie w bilansie rocznym. Przykładowo, dla Alp przyjmuje się wysokość 2500-3200 m n.p.m. O ile dla masywu Olimpu, z jego najwyższym szczytem Mitikas o wysokości 2918 m n.p.m., jest to możliwe, o tyle dla Pachnes, najwyższego szczytu Krety, o wysokości 2453 m n.p.m., leżącego bardziej na południe, ta wysokość wydaje się nie do przyjęcia (linia/granica wiecznego śniegu rośnie wraz ze zbliżaniem się do zwrotnika, więc powinna być powyżej wartości przyjętych choćby dla europejskich Alp).

W całej pracy zabrakło mi nieco więcej opisów z perspektywy niemieckiej, aczkolwiek są one obecne. Autor oczywiście uwzględnia najważniejsze działania w trakcie realizacji operacji „Merkury”, za które odpowiadał gen. Kurt Student, jak również same przygotowania oraz okoliczności, dzięki którym do niej doszło. Mogłoby być jednak tego trochę więcej. Niemniej książka została napisana przez brytyjskiego historyka i głównie od strony brytyjskiej, co w tej sytuacji jest zrozumiałe. Antony Beevor włożył w swoje dzieło sporo pracy. Należy zaznaczyć fakt obszernej korespondencji, a także wywiadów przeprowadzonych przez niego z kombatantami w 1990 roku. Wydaje się, że Beevor miał tutaj sporo szczęścia i zdążył osobiście uzyskać informacje od uczestników opisywanych zmagań. Jeśli chodzi o bibliografię, to zdecydowaną większość stanowią prace brytyjskie, jednak nie zabrakło również kilku prac greckich oraz niemieckich, w tym między innymi opracowania dokumentów Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Sam opis całego okresu okupacji niemieckiej aż po wyzwolenie wyspy może trochę dziwić, jednak gdyby Autor uwzględnił jedynie działania prowadzone przez regularne armie, to wyszłaby z tego bardzo krótka praca. Jednocześnie jasne staje się, że historia zmagań obu stron nie kończy się wraz z wycofaniem się aliantów z Krety, a jest kontynuowana nadal podczas okupacji niemieckiej.

Podsumowując, mam trochę mieszane uczucia. Generalnie publikacja stoi na bardzo dobrym poziomie, ale w porównaniu z innymi dziełami Autora mam wrażenie, że trafiłem na najsłabszą pozycję w jego dorobku. Niemniej książka została wydana po raz pierwszy w 1991 roku i dopiero po niej ukazały się najsłynniejsze publikacje Antony’ego Beevora. Być może osobiście miałem też nieco większe oczekiwania w odniesieniu do działań prowadzonych podczas zmagań militarnych na Krecie. Znając późniejsze prace Autora, dostrzegam jego wyraźny rozwój pisarski. Trudno porównać tę publikację do dzieł innych autorów, piszących po polsku bądź tłumaczonych na polski, trzeba przyznać, że jeśli chodzi o tą tematykę dość nielicznych. Wydaje mi się jednak, że Beevor w znacznej mierze wyczerpał temat. Dla wszystkich, którzy chcą się czegoś dowiedzieć o zmaganiach o Kretę w czasie II wojny światowej, będzie to bardzo dobra pozycja.

Autor: Andrzej Zyśko

Opublikowano 09.01.2023 r.