Informacje o książce
Autor: Józef Dyskant
Wydawca: Bellona
Seria: Historyczne Bitwy
Rok wydania: 2010
Stron: 219
Wymiary: 19,4 x 12,5 x 1,3 cm
Oprawa: miękka
ISBN: 978-83-11-11828-7

Recenzja
Okres II wojny światowej jest jednym z częściej podejmowanych tematów popularnonaukowych książek w serii „Historyczne Bitwy” wyd. Bellona. Wydany w 2010 r. „Madagaskar 1942” ma za zadanie przybliżenie czytelnikowi serii operacji morskich i lądowych w 1942 r., związanych z największą wyspą Afryki. Temat ten jest mniej znanym dla przeciętnego czytelnika epizodem II wojny światowej i samo podjęcie go zasługuje na uznanie. Praca została napisana przez Józefa Wiesława Dyskanta jako jego szósta pozycja w całej serii.

Okładka książki przedstawia francuskie awizo kolonialne D’entrecasteaux ostrzeliwujące się przed brytyjskim samolotem bombowo-torpedowym Fairey Swordfish. Zaprezentowana ilustracja jest dynamiczna i we właściwy sposób nawiązuje do treści książki.

W pozycji można odnaleźć trzy mapy, które zostały umieszczone za bibliografią. Pierwsza z nich przedstawia całość działań wojennych na Madagaskarze w okresie od maja do listopada 1942 r. z uwzględnieniem poszczególnych alianckich operacji desantowych. O ile zostały one opatrzone datami, to już przy działaniach lądowych kwestię tę pominięto. Wydaje się, że przydałoby się chociaż oznaczyć daty zajęcia poszczególnych miejscowości i punktów oporu. Ta uwaga jednak nie wpływa na przejrzystość mapy. Druga mapa przedstawia przebieg najważniejszej operacji desantowej „Ironclad”. Można z niej odczytać lokalizacje francuskich linii obronnych, baterii nadbrzeżnych oraz przebieg manewrów pojedynczych okrętów i ich zespołów istotnych dla operacji. Zaznaczono również główne linie uderzeń alianckich. Trzecia mapa jest jakby wycinkiem drugiej pokazanym w większej skali. Oznaczono na niej m.in. miejsca lądowania poszczególnych jednostek angielskich, działania morskie oraz powietrzne. Wartościowy dodatek stanowi oznaczenie za pomocą godzin oraz dat ważnych zdarzeń, takich jak desant czy kapitulacja oddziałów francuskich. Pewnym zgrzytem wydaje się natomiast być tytuł, którego pierwszy zwrot „rzeczywisty przebieg walk…” budzi wątpliwości. Sądzę, że bardziej pasowałoby w tym miejscu słowo „szczegółowy”. Wyraz „rzeczywisty” jest przeciwieństwem do „zafałszowany”, tymczasem autor niczego takiego nie sugeruje. Nigdzie na kartach swojej pracy nie daje do zrozumienia, że istnieje jakiś nieprawdziwy pogląd na tą część operacji. Jednak mimo tego, podobnie jak w przypadku poprzednich map, ta również służy czytelnikowi pomocą i jest dla niego cennym źródłem informacji.

Książka, licząca 224 strony, została podzielona na dziewięć rozdziałów. Autor oprócz przedstawienia samych walk o Madagaskar ukazuje również pobliskie, związane z inwazją działania morskie oraz ogólną sytuację Francji Vichy w 1942 r. Pierwszy rozdział przybliża nam dotychczasową historię wyspy z uwzględnieniem licznych poloników. Tekst jest przystępnie napisany i mimo dużej ilości informacji czyta się go sprawnie i z przyjemnością.

Kolejne dwa rozdziały ukazują czytelnikowi trudną politycznie sytuację Francji Vichy po rozejmie w Compiegne (1940). Dzięki temu może on prześledzić działania polityczne i zbrojne Aliantów oraz Państw Osi mające na celu przechwycenie jak największej części terytoriów kolonialnych i uzbrojenia Francji. Zostaje uwypuklona również rola Madagaskaru jako ważnego punktu strategicznego będącego kluczem do panowania nad Oceanem Indyjskim. Podobnie jak poprzedni rozdział, i ten uważam za sprawnie napisany.

W rozdziale trzecim autor przybliża nam przygotowania wyspy do obrony z uwzględnieniem poszczególnych typów broni i umocnień Przedstawiona zostaje także struktura francuskich wojsk kolonialnych. Dla zorientowanych w temacie pewne wątpliwości może budzić wyposażenie lotnictwa kolonialnego, gdzie autor umieścił w spisie wykorzystywanych samolotów Caudrona G. IV, będącego projektem kompletnie przestarzałym i wycofanym z linii jeszcze w latach 20-tych. Jednak z uwagi na popularnonaukowość serii przeciętny czytelnik raczej nie wychwyci tego typu nieścisłości.

Następny rozdział przedstawia operację „Ironclad” – najważniejszą z przeprowadzonych akcji desantowych. Zaprezentowano przygotowania oraz przebieg operacji, opisując działania morskie oraz lądowe. Opisy są barwne, autor często w interesujący sposób akcentuje pewne wątki, co „ożywia” tekst (np. przedstawienie okoliczności kapitulacji francuskiej baterii dział 305 mm).

Kolejną część, ściśle odróżniającą się od poprzedniej, stanowią dwa rozdziały poświęcone operacjom morskim Państw Osi na Oceanie Indyjskim i Pacyfiku. Józef Dyskant skupił się na atakach japońskich miniaturowych łodzi podwodnych na alianckie okręty zacumowane na redzie Diego Suarez oraz działaniach rajderów. O ile ten pierwszy element z powodzeniem został zrealizowany, to opisywanie działań rajderów niemieckich od wyjścia z portów Europy aż po ich zatopienie na Pacyfiku (jak w przypadku „Michela”) w kontekście tematu książki wydaje się być niepotrzebne. Można było skupić się na działaniach na samym Oceanie Indyjskim i powiązanym z tym zagrożeniu dla angielskich linii komunikacyjnych do Indii. Poza tym w polskiej literaturze znajdują się zdecydowanie bardziej szczegółowe i lepiej opracowane pozycje poświęcone działalności rajderów (jak chociażby „Konie Trojańskie III Rzeszy” A. Perepeczko) i opisywanie nawet pokrótce całego rejsu nie wydaje się być konieczne dla zachowania spójności książki.

Ostatnie rozdziały dotyczą dalszego podboju wyspy i kolejnych operacji desantowych. Na kilkudziesięciu stronach Józef Dyskant prezentuje spychanie wojsk francuskich w głąb wyspy i ich kapitulację. W podsumowaniu omawia wydarzenia mające miejsce w Europie i Afryce Północnej, przedstawiając stopniowy upadek Państwa Vichy. Podobnie jak w przypadku rajderów, także tutaj opisywanie Operacji „Torch” czy samozatopienia znacznej części Marine Nationale w Tulonie nie wiąże się bezpośrednio z tematem pracy. Na samym końcu przedstawione zostały wojenne losy wyspy Reunion, która do dziś pozostaje w granicach Francji jako departament zamorski.

Ocena „Madagaskaru 1942” nie należy do łatwych. Temat podjęty przez autora dla przeciętnego odbiorcy okaże się interesujący z uwagi na jego egzotykę, jednak dla bardziej wymagającego czytelnika pozycja może być rozczarowaniem. Problem stanowi również bibliografia, wśród której znajdziemy nieliczne pozycje zagraniczne. Wydaje się, że autor powinien skupić się na podboju samej wyspy, przyczynach i skutkach tegoż działania. Natomiast w pewnym momencie narracja jest prowadzona na obszarze trzech oceanów i tyluż kontynentów. Zaciera to w pewnym stopniu przewodni temat pozycji, jakim był podbój największej wyspy Afryki. Mimo wszystko tytuł ten może okazać się dla wielu wartościowy. Należy pamiętać, że książki z serii „Historyczne Bitwy” mają charakter popularnonaukowy i na tle innych tomów „Madagaskar 1942” plasuje się powyżej średniej. Józef Dyskant przyzwyczaił jednak czytelników do znacznie wyższego poziomu swoich prac (warto wspomnieć tutaj zwłaszcza „Cuszimę 1905” czy „Port Artur 1904”), w związku z tym weterani serii będą odczuwać po lekturze pewien niedosyt.

Autor: Maciej Sadło

Opublikowano 14.11.2020 r.