Artykuł stanowi część niewydanej książki autora poświęconej wojnie krymskiej.

Walki na innych frontach
Główne walki wojny wschodniej toczyły się na Krymie, ale nie był to jedyny teatr, na którym prowadzono działania wojenne w latach 1854 – 1855. Operacje morskie i desantowe prowadzono na Morzu Bałtyckim, Morzu Białym i na Dalekim Wschodzie, a front lądowy istniał na Kaukazie.

Dla sprzymierzonych rejon Bałtyku był frontem pomocniczym, dzięki któremu mogli powstrzymać dowództwo rosyjskie przed wysłaniem na Krym znacznej części armii. Odwrotnie rzecz miała się w przypadku Rosjan. Z powodu potencjalnego zagrożenia Petersburga był to ważny front, na którym działała 270-tysięczna armia i silna flota. Główne siły rosyjskie skupione były na obronie dwóch ważnych strategicznie twierdz: Sweaborga i Kronsztadu, które broniły przedpola stolicy.

Royal Navy rozpoczęła działania na Morzu Bałtyckim już pod koniec marca 1854 roku, kiedy to na wody cieśnin duńskich wpłynęła silna eskadra wiceadm. Napiera. 12 kwietnia ogłoszono blokadę wybrzeży rosyjskich i rozpoczęto zwalczanie żeglugi, w wyniku czego zajęto znaczną liczbę statków handlowych. Nie udało się jednak sprowokować do wyjścia w morze rosyjskich okrętów i zmusić ich do przyjęcia bitwy. 20 i 23 maja wydzielony dywizjon przeprowadził bombardowanie umocnionych pozycji przeciwnika na półwyspie Hanko, ale Napier nie zdecydował się na wysadzenie desantu. 13 czerwca nadpłynęła eskadra francuska wiceadm. A. Parseval-Deschenes, co podniosło stan floty sprzymierzonych do 28 liniowców (połowa parowych) i 31 parowych fregat. W wyniku przeprowadzonego rekonesansu admirałowie doszli do przekonania, że opanowanie Kronsztadu siłami samej floty nie jest możliwe. Przystąpiono zatem do operacji zajęcia archipelagu Wysp Alandzkich. Opanowanie archipelagu, poza założeniem na nim bazy dla floty, miało także cel polityczny. Rząd angielski i Napoleon III liczyli na to, że w zamian za oddanie Wysp Alandzkich i ewentualnie innych zdobyczy król Szwecji Oskar I przyłączy się do koalicji.

Działania wokół fortu w Bomersundzie, głównej pozycji Rosjan na archipelagu, zaczęły się 21 czerwca. 7 sierpnia desantowano 10-tysięczny korpus francuski gen. A. Baragueysa d’Hilliersa oraz kilkusetosobowy oddział angielskiej piechoty morskiej. Siły te w dniach 13 – 16 sierpnia przeprowadziły szturm fortu i zmusiły 2,5-tysięczny garnizon do kapitulacji. Ponieważ Oskar I odmówił przyłączenia się do wojny z Rosją, a cesarz odwołał siły francuskie, po zniszczeniu umocnień Wyspy Alandzkie opuszczono. Ostatecznie w październiku eskadra brytyjska odpłynęła do Kolonii.

W Anglii działania floty na Morzu Bałtyckim uznano za porażkę i bardzo energicznie rozpoczęto przygotowania do kampanii 1855 r. Dowództwo floty detaszowanej na Bałtyk objął kontradm. R. Dundas. Flota złożona z 47 liniowców i fregat opuściła Portsmouth 4 kwietnia. Po drodze dołączył dywizjon francuski (5 okrętów). Rozpoznanie umocnień Kronsztadu potwierdziło ustalenia sprzed roku. Silnie umocniona twierdza, posiadanymi siłami była nie do zdobycia. Dundas podjął decyzję uderzenia na Sweaborg. Po niepowodzeniu operacji podjętej w lipcu przeciwko Wyborgowi, 6 sierpnia brytyjski desant zajął wyspę Abrahamsholm, położoną w pobliżu Sweaborga. Pozwoliło to urządzić na niej stanowiska ciężkiej artylerii, która miała w swoim zasięgu cały obszar twierdzy. Rozpoczęte 9 sierpnia bombardowanie trwało 45 godzin. Uczestniczyły w nim okręty wojenne i artyleria lądowa. Zniszczenia na terenie twierdzy były bardzo duże i ewentualny desant miał wszelkie szanse powodzenia. Ale kontradm. Dundas, będąc pod wrażeniem dużego ubytku amunicji i zużycia sprzętu zarządził odwrót. Ostatnie jednostki brytyjskie opuściły Bałtyk w listopadzie. Kampania 1855 r. podobnie jak działania w roku poprzednim zakończyła się porażką, ale dowództwo rosyjskie będąc pod wrażeniem możliwości bojowych Royal Navy nie zdecydowało się na wycofanie z wybrzeży Morza Bałtyckiego ani jednego związku taktycznego.¹

Z uwagi na trudne warunki terenowe i klimatyczne działania wojenne na Kaukazie były ograniczone do operacji w pasie nadmorskim. Z rosyjskiej strony w walkach uczestniczyły jednostki tzw. Armii Kaukazu oraz formacje ochotnicze i milicyjne. Siły tureckie, choć przeważały liczebnie, składały się w dużym procencie z oddziałów nieregularnych, których wartość bojowa była wątpliwa. Walki na Kaukazie rozpoczęły się późną jesienią 1853 r., ale aż do wiosny następnego roku ograniczały się do starć niewielkich oddziałów zwiadowczych. Wiosną 1854 r. Turcy podjęli ofensywę, która wyczerpała się po zajęciu kilkudziesięciokilometrowego pasa „ziemi niczyjej”. W czerwcu Rosjanie przeszli do kontruderzenia i do końca lipca odzyskali całe utracone terytorium pokonując siły przeciwnika w bitwach pod wsią Nigosti (8 czerwca), nad rzeką Czołok (15 czerwca) i na Wzgórzach Czingilskich (29 lipca). Po tej ostatniej bitwie, w wyniku długotrwałego pościgu zwycięzców Turcy utracili artylerię i tabory, co wyeliminowało armię dowodzoną przez Selima-Paszę z dalszego udziału w kampanii. Wykorzystując czerwcowe sukcesy korpus gen. Bebutowa wkroczył na terytorium tureckie i 24 lipca pokonał pod aułem Kuruk-Dar armię Zorifa-Paszy, która straciła prawie 5000 żołnierzy i 15 dział. Po tym zwycięstwie kawaleria dowodzona przez gen. Baggowuta dotarła aż pod twierdzę Kars w Armenii, spod której zawróciły ją rozkazy głównodowodzącego. Działania wojenne na większą skalę zamarły teraz na prawie rok.

Przez całą zimę 1854 – 1855 r. Turcy przy pomocy angielskich inżynierów umacniali fortyfikacje Karsu. W twierdzy, która miała stanowić podstawę operacyjną armii, zgromadzono duże ilości sprzętu, wyposażenia i amunicji. W ocenie angielskich doradców niewystarczające były jedynie zapasy żywności. Garnizon liczył w czerwcu 1855 r. około 19-20 tysięcy żołnierzy. Na jego czele stał Vasif-Pasza, a szefem sztabu był angielski pułkownik (wkrótce mianowany generałem) William Williams.

Po stronie rosyjskiej miały miejsce istotne zmiany kadrowe. Na własną prośbę dowództwo Armią Kaukazu złożył pod koniec listopada 80-letni książę Michał Woroncow. Zastąpił go dotychczasowy dowódca Korpusu Grenadierów gen. Mikołaj Murawjew (brat wkrótce dobrze poznanego przez Polaków „Wieszatiela”). Rosyjska ofensywa na Kars rozpoczęła się w początkach czerwca. Siły prowadzone przez Murawjewa nie przekraczały 30 tysięcy żołnierzy. 15 czerwca kawaleria i Kozacy przerwali drogę łączącą Kars z Erzerum – dzień ten uważa się za początek blokady twierdzy. Przez lipiec i sierpień Rosjanie stopniowo zaciskali pierścień okrążenia, udaremniając w bitwie stoczonej 31 sierpnia próbę dostarczenia żywności przez około 3-tysięczny oddział Ali-Paszy. Na początku września w Karsie zapanował głód, który wkrótce spowodował liczne dezercje, bardzo surowo zwalczane przez Vasifa-Paszę i Williamsa. W połowie miesiąca zaszły wydarzenia, które podniosły nadzieje załogi. Otrzymano informację o zdobyciu Sewastopola, a na front kaukaski 14 września dotarł korpus Omara-Paszy. W związku z krytyczną sytuacją na Kaukazie dowództwo sprzymierzonych wyraziło zgodę, aby korpus opuścił Krym, co nastąpiło 6 września. Omar-Pasza wywiózł z półwyspu 25 tysięcy dobrze uzbrojonych żołnierzy i 40 dział.

Obawiając się szybkiego nadejścia odsieczy gen. Murawjew zarządził podjęcie szturmu generalnego Karsu. Rozpoczęty o świcie 29 września frontalny atak załamał się po kilku godzinach zaciekłych walk i kosztował Rosjan około 4500 żołnierzy. Straty obrońców nie przekroczyły 1400 ludzi. Wbrew nadziejom dowództwa twierdzy, mimo poniesionej porażki Murawjew nie przerwał oblężenia, zwłaszcza, że otrzymał informacje o bierności korpusu Omara-Paszy. Turecki generał, choć zdawał sobie sprawę z trudnej sytuacji garnizonu, wyruszył w kierunku Karsu dopiero pod koniec października. 1 listopada w bitwie nad rzeką Ingurą Turcy pobili słabe siły rosyjskie dowodzone przez księcia Bagrationa-Muchranskiego. Klęska kosztowała Rosjan tylko około 450 ludzi (Turków padło co najmniej 1000) i choć cofnęli się po bitwie kilkanaście kilometrów, nadal blokowali drogę do twierdzy. W zaistniałej sytuacji Omar-Pasza doszedł do wniosku, że nie da rady odblokować Karsu i zatrzymał ofensywę.

W połowie listopada w oblężonej twierdzy dosłownie nie było już co jeść. Dziennie z głodu i chorób umierało po 150 żołnierzy oraz jeszcze większa liczba mieszkańców miasta. Ostatecznie 25 listopada twierdza skapitulowała. Do rosyjskiej niewoli dostało się około 16 tysięcy żołnierzy. Zgodnie z warunkami kapitulacji gen. Murawjew dostarczył żywność mieszkańcom miasta i puścił wolno kilkunastu „cudzoziemskich wychodźców”, czyli Węgrów i Polaków wchodzących w skład garnizonu. Generał mógł sobie pozwolić na wspaniałomyślność, zdobycie Karsu stanowiło wielkie (i jedyne) strategiczne zwycięstwo Rosjan w tej wojnie.²

Konferencja pokojowa
Po zakończeniu kampanii sewastopolskiej poszczególni członkowie antyrosyjskiej koalicji w różny sposób oceniali celowość dalszego prowadzenia wojny. Rząd angielski stał na stanowisku, że należy kontynuować działania wojenne i dokonać inwazji Rosji kontynentalnej. Premier Palmerston zawarł sens swojej polityki w zdaniu: „po zdobyciu Sewastopola wyłoniło się niebezpieczeństwo szkodliwego pokoju”.³ Rząd miał poparcie opinii publicznej oraz mocny argument w postaci 90-tysięcznej armii na Krymie. Zaprawionej w walce, przyzwyczajonej już do klimatu i wreszcie należycie wyposażonej.

Cesarz Napoleon III, którego cesarstwo trwało dopiero 3 lata oraz miało nielegalny rodowód (powstało w wyniku zamachu stanu), nie mógł nie liczyć się ze zdaniem społeczeństwa. A naród i co ważniejsze armia miały już dość wojny. Stanowisko to dobrze oddawał opublikowany w prasie list francuskiego oficera z Krymu: „Wszystkim nam, oficerom, generałom, szeregowcom, dokuczyła do żywego i obrzydła ta śmieszna wojna. W każdym razie wolelibyśmy, aby nasze życie i zdrowie narażano z jakimś pożytkiem dla kraju”.⁴ Cesarz uznał, że „hańba klęski z lat 1814 – 1815” została pomszczona, a francuskie cele wojny osiągnięte i wobec tego należy przystąpić do negocjacji pokojowych.

Francuską politykę poparło Królestwo Sardynii oraz będąca właściwie przedmiotem polityki Francji i Anglii, a nie ich partnerem, przerażona klęską na Kaukazie Turcja. W zaistniałej sytuacji rząd angielski uznał, że samotnie Wielka Brytania nie jest w stanie prowadzić wojny z Rosją i wyraził zgodę na przystąpienie do rokowań. Car, który poza Karsem nie miał żadnych atutów, również dążył do negocjacji pokojowych.

Wobec takiego stanowiska Francji i Rosji, zaproponowana w grudniu 1855 r. przez Austrię mediacja spotkała się z przychylnym przyjęciem.

Kongres pokojowy rozpoczął się w Paryżu pod koniec lutego. Francję reprezentował minister spraw zagranicznych hr. Walewski (nieślubny syn Napoleona I i Marii Walewskiej), Wielką Brytanię lordowie Clarendon i Cowley, Turcję wielki wezyr Ali, Rosję hr. Orłow i baron Brunow. Do uczestnictwa w obradach dopuszczono jeszcze szefa ministerstwa spraw zagranicznych Austrii hr. Buola oraz przedstawiciela Królestwa Sardynii. Na zasadzie obserwatora występował poseł Królestwa Prus.

Już 28 lutego podpisano zawieszenie broni, które obejmowało siły lądowe oraz wykluczało prowadzenie przez floty działań przeciwko wybrzeżom przeciwnika. Rozmowy, szczególnie pomiędzy delegacjami angielską i rosyjską, miały burzliwy przebieg. Brytyjczycy dążyli do maksymalnego osłabienia Rosji, ale spotkali się ze sprzeciwem Napoleona III, który nie chciał nadmiernego wzrostu potęgi Anglii. Cesarz widział w państwie carów naturalną przeciwwagę dla Prus, a poprzez nawiązanie bliskich kontaktów z Aleksandrem II chciał legitymizować swoją osobę w gronie „starych” władców europejskich.

Drugą płaszczyzną sporów były roszczenia Austrii, która w zamian za zajęcie w konflikcie neutralnego stanowiska teraz chciała od sprzymierzonych uzyskać rekompensatę terytorialną w Księstwach Naddunajskich. Dyplomację habsburską czekała jednak całkowita porażka. Rządy Francji i Wielkiej Brytanii uważały, że nie są Franciszkowi Józefowi I nic winne, a Rosja postawę Austrii w toku wojny oceniała jako zdradę. Stosunek wszystkich mocarstw do austriackich roszczeń trafnie wyraził hr. Orłow w rozmowie z ministrem Walewskim: ,,Przez ponad rok skakaliśmy sobie do gardła, jak przystało na rasowe buldogi. Teraz wspólnymi siłami musimy dopilnować, aby ta kundlowata Austria nic na naszej bójce nie skorzystała”.⁵

Kongres nie trwał długo, bo już 30 marca 1856 r. podpisano traktat pokojowy. Jego postanowienia brzmiały następująco: Wyspy Alandzkie zostały zdemilitaryzowane, a terytoria opanowane przez armię rosyjską zwrócone Turcji. Ogłoszono demilitaryzację wybrzeży Morza Czarnego oraz neutralizację Cieśnin Dardaneli i Bosforu. Zgodnie z tym punktem Rosja i Turcja nie mogły posiadać na Morzu Czarnym floty wojennej, jednakże Turcy mięli możliwość ściągnięcia w razie potrzeby eskadr z Morza Śródziemnego. Rosji nakazano zniszczenie umocnień nadbrzeżnych i demontaż stoczni wojennych położonych nad Morzem Czarnym, co w praktyce oznaczało likwidację floty rosyjskiej na tym akwenie. Księstwom Naddunajskim przyznano bardzo szeroką autonomię i udzielono gwarancji międzynarodowych. Skutkiem tej decyzji było połączenie się w niedalekiej przyszłości księstw w jeden organizm państwowy i powstanie niepodległej Rumunii. Na Dunaju ustanowiono pełną wolność żeglugi. Uregulowano także kwestie praw kościołów chrześcijańskich i ich wyznawców na terytorium Porty. Austria nie otrzymała nic.

Traktat pokojowy został ratyfikowany 27 kwietnia 1856 r. Do końca lipca oddziały armii sprzymierzonych opuściły Krym, a Rosjanie wycofali się z terytorium Turcji.

Bilans
Wojna wschodnia trwała prawie dwa i pół roku. Był to najdłuższy konflikt zbrojny toczony przez państwa europejskie od 1815 r. Wojna przyniosła walczącym stronom bardzo duże straty. Według danych Ministerstwa Wojny bezpowrotne straty brytyjskie wyniosły 21 097 ludzi, w tym 4774 zabitych i zmarłych w wyniku ran. Armia i flota francuska utraciły około 12 000 zabitych, zmarłych z ran oraz około 30 000 zmarłych od chorób. Kontyngent Królestwa Sardynii utracił 2050 żołnierzy. Straty tureckie szacunkowo wyniosły około 35 000 ludzi. Armia rosyjska utraciła w walkach i w wyniku chorób od 110 d o 127 tysięcy żołnierzy. Bilans ten nie był pełny ponieważ wiele tysięcy uczestników walk zmarło od ran i chorób już po zakończeniu wojny. Szacuje się, że w zależności od stopnia sprawności służb medycznych poszczególnych armii od 60 do 80 procent strat było spowodowane chorobami (głównie cholerą).⁶

Kampania krymska, a w mniejszym stopniu walki na Bałtyku miały bardzo duże znaczenie dla zmian w strategii i taktyce. Wykazano, że dobrze umocniona pozycja broniona przez wojsko o wysokim morale może wytrzymać długotrwałe oblężenie, wiążąc i wyniszczając przeważające siły nieprzyjacielskie, a sama flota nie jest w stanie przełamać dobrze ufortyfikowanych obiektów.

Chociaż w trakcie walk pod Sewastopolem używano znanych co najmniej od XVI wieku metod działań oblężniczych (ostrzał artyleryjski, podkopy minowe, aprosze) nowością był ich rozmach. Po raz pierwszy od walk okresu wojny trzydziestoletniej do bombardowania twierdzy użyto więcej niż 350 dział. Po raz pierwszy od oblężenia Pragi w 1757 r. twierdzy broniła kilkudziesięciotysięczna armia.

Stale wzrastający zasięg i niezawodność ręcznej broni palnej wykazały zdecydowaną przewagę taktyczną broniącej się piechoty nad jakąkolwiek formą natarcia. Uwidoczniła się też malejąca w nowoczesnej wojnie rola kawalerii, która z uwagi na wzrost siły i zasięgu ognia piechoty nie była już w stanie pełnić na polu bitwy swojej dotychczasowej roli i z biegiem czasu miała się przekształcić w konną piechotę. Wzrosło znaczenie fortyfikacji polowych. Na szeroką skalę, chociaż na razie głównie w atakach na pozycje umocnione, zastosowano tyralierę. Te nowości taktyczne miały się w pełni potwierdzić w trakcie amerykańskiej wojny secesyjnej w latach 1861 – 1865.

Na uwagę zasługują również działania logistyczne, jakie w ogromnej skali musieli wykonać sprzymierzeni. Na Krym w trakcie trwania wojny przewieziono 309 tysięcy żołnierzy, 42 tysiące koni i prawie 600 000 ton materiałów wojennych. Wymagało to precyzyjnego planowania kursów i terminów konwojów, budowy wyspecjalizowanych statków transportowych oraz barek, z których można było wyładowywać na brzeg kawalerię i artylerię. Dla obsłużenia wojsk wzniesiono sztuczne porty w Zatoce Kamyszewskiej i u ujścia rzeki Kacza.⁷

Na płaszczyźnie politycznej zakończenie konfliktu oznaczało rozpad sojuszu antyrosyjskiego. Nastąpił kres zbliżenia francusko-angielskiego oraz stopniowe ochłodzenie stosunków pomiędzy tymi państwami. Różne były korzyści osiągnięte przez poszczególne państwa sprzymierzone. Wielka Brytania zatrzymała na ponad 20 lat ekspansję rosyjską na Bałkanach. Francja poza potwierdzeniem swojej mocarstwowej pozycji praktycznie nie odniosła wymiernych zysków. Na wojnie skorzystała Turcja, ocalając prawdopodobnie suwerenność, a na pewno dużą część swojego terytorium. Doraźnych korzyści nie uzyskało Królestwo Sardynii, ale zapoczątkowana udziałem Sardyńczyków w wojnie krymskiej długookresowa polityka pozyskania Francji miała zaowocować wojną 1859 r. i w jej rezultacie powstaniem zjednoczonych Włoch.

Dla Rosji klęska w wojnie wschodniej przyniosła wiele pozytywnych następstw. Aleksander II i jego doradcy zrozumieli, że bez reform politycznych, społecznych i wojskowych imperium skazane jest na utratę swojego dotychczasowego znaczenia. Poparcie dla reformatorów ze strony kół dworskich, większości szlachty i powstającej burżuazji pozwoliło przezwyciężyć opór konserwatystów. Zainicjowane pod koniec lat pięćdziesiątych reformy przyniosły pozytywne efekty już na początku następnej dekady i były podwaliną przyszłego zwycięstwa nad Turcją w wojnie z lat 1876 – 78, która ostatecznie obaliła postanowienia Traktatu Paryskiego. Wcześniej, po klęsce Francji w wojnie z Prusami w 1871 r., Rosja jednostronnie wypowiedziała wiążące ją ograniczenia w kwestii demilitaryzacji Morza Czarnego.

Na dłuższy czas wojna krymska nie rozwiązała więc żadnego z konfliktów będących przyczyną jej wszczęcia. Sprzeczne interesy Turcji, Rosji i powstałych na Bałkanach państw miały się stać przyczyną wojny z lat 1876 – 78 oraz wojen bałkańskich prowadzonych w latach 1912 – 1913.

Przypisy
¹ – P. Wieczorkiewicz op. cit. s. 92-94
² – E. W. Tarle op. cit., t. 2, s. 485-510
³ – A. Liebfeld op. cit. s. 199
⁴ – A. Liebfeld op. cit. s. 200
⁵ – A. Liebfeld op. cit. s. 201
⁶ – J. Sweetman op. cit. s. 89
⁷ – P. Wieczorkiewicz op. cit. s. 91

ZAŁĄCZNIK NR 1 – Organizacja sił rosyjskich w bitwie pod Bałakławą

Głównodowodzący: gen. P. Liprandi

Kolumna Południowa: gen. S. Gribble
- pułk dnieprowski (3 bataliony)
- szwadron Zbiorczego Pułku Ułanów
- 2 sotnie z 60 pułku Kozaków. Dońskich
- bateria artylerii – 10 dział

Kolumna Centralna – lewe skrzydło: gen. K. Semiakin
- pułk azowski (4 bataliony)
- batalion z pułku dnieprowskiego
- kompania z 4 bat. strzelców
- bateria artylerii – 10 dział

Kolumna Centralna – prawe skrzydło: gen. F. Lewutski
- pułk ukraiński (3 bataliony)
- bateria artylerii – 8 dział

Kolumna Północna: płk A. Skiuderi
- pułk odeski (4 bataliony)
- 53 pułk Kozaków Dońskich (4 sotnie)
- kompania z 4 bat. strzelców
- bateria artylerii – 12 dział

Kolumna Wspierająca: gen. P. Żabokrycki
- pułk władymirowski (4 bataliony)
- pułk suzdalski (4 bataliony)
- 6 bat. strzelców (4 kompanie)
- 2 szwadrony ingermanlandzkiego pułku huzarów
- 2 sotnie z 60 pułku Kozaków Dońskich
- bateria artylerii – 10 dział

Kolumna Kawalerii: gen. I. Ryżow
- kijowski pułk huzarów (8 szwadronów)
- ingermanlandzki pułk huzarów (6 szwadronów)
- 1 pułk Kozaków Uralskich (6 sotni)
- 2 baterie artylerii konnej – 12 dział

Kolumna Rezerwowa
- batalion z pułku ukraińskiego
- kompania z 4 bat. strzelców
- Zbiorczy Pułk Ułanów (5 szwadronów)
- bateria artylerii – 12 dział

ZAŁĄCZNIK NR 2 – Organizacja sił brytyjsko-tureckich w bitwie pod Bałakławą

„Siły obronne Bałakławy”: gen. C. Campbell
Eszelon A: w redutach na Wzgórzach Nasypowych
- 2,5 batalionu piechoty tureckiej
- 9 dział morskich

Eszelon B: w Kadikoi
- 93 reg. Southerland Highlanders (6 kompanii)
- batalion piechoty tureckiej
- bateria „C” Królewskiej Artylerii Korniej – kpt. Baker

Eszelon C: na wzgórzu Hiblak
- 2 kompanie 93 reg. Southerland Highlanders
- 1200 żoł. Royal Marines (piechota morska)
- 20 dział morskich

Głównodowodzący: lord Raglan

Dywizja Kawalerii: gen. lord Lucan
Ciężka Brygada – gen. J. Scarlett:
- 1 reg. dragonów królewskich (The Royals) – ppłk J. Yorke
- 2 reg. dragonów (Royal North British tzw. The Scots Greys) – ppłk H. Griffith
- 4 reg. dragonów gwardii (Royal Irish) – ppłk E. Hodge
- 5 reg. dragonów gwardii (Princess Charlotte of Wales) – mjr A. Burton
- 6 reg. dragonów (Inniskilling) – ppłk H. White

Lekka Brygada – gen. lord Cardigan:
- 4 reg. lekkich dragonów (The Queen’s Own) – ppłk lord Paget
- 8 reg. huzarów (The Kings Royal Irish) – ppłk F. Shewell
- 11 reg. huzarów (Prince Albert’s Own) – ppłk J. Douglas
- 13 reg. lekkich dragonów – kpt. J. Oldham
- 17 reg. lansjerów – kpt. W. Morris

Artyleria:
- bateria „I” Królewskiej Artylerii Konnej – kpt. Maude

1 Dywizja Piechoty – książę Cambrigde
Brygada Gwardii – gen. H. Bentick:
- 3 bat. regimentu Grenadierów Gwardii
- 1 bat. reg. Coldstream Guards
- 1 bat. reg. Scots Fusilier Guards
Brygada Górali Szkockich:
- 42 reg. Black Watch
- 79 reg. Cameron Highlanders

4 Dywizja Piechoty – gen. Cathcart
1 brygada – gen. Goldie:
- reg. East Devon
- reg. Royal North British Fusiliers
- 57 reg. West Middlesex
- 68 reg. Durham Light Infantry
2 brygada – gen. Torrens:
- 46 reg. South Devon (dwie kompanie)
- 63 reg. West Suffolk
- 1 bat. Brygady Strzelców

ZAŁĄCZNIK NR 3 – Organizacja sił francuskich w bitwie pod Bałakławą

Głównodowodzący: gen. F. Canrobert

Korpus Obserwacyjny – gen. P. Bosquet
Brygada gen. Esponasse:
- 1 pułk żuawów (2 bataliony)
- 7 pułk piechoty liniowej (2 bataliony)
- 4 baon Strzelców Pieszych (szaserzy)
Brygada gen. Vinoy:
- 20 pułk piechoty liniowej (2 bataliony)
- 27 pułk piechoty liniowej (2 bataliony)
- 9 baon Strzelców Pieszych (szaserzy)
artyleria:
- 2 x bateria piesza – 12 dział

1 Brygada Kawalerii – gen. d’ Allonville
- 1 pułk Szaserów Afrykańskich
- 4 pułk Szaserów Afrykańskich

ZAŁĄCZNIK NR 4 – Organizacja sił rosyjskich w bitwie pod Inkermanem

Głównodowodzący: gen. P. A. Dannenberg

Kolumna gen. Sojmonowa – 18 929 żoł. (bez artylerzystów)

10 Dywizja Piechoty – gen. Villebois
1 brygada:
- pułk jekaterynoburski – 3298 żoł.*
2 brygada:
- pułk tomski – 3124 żoł.
- pułk koliwański – 2875 żoł.

,,Kombinowana” Dywizja Piechoty (16/17) – gen. Żabokrycki
1 brygada 16 DP:
- pułk władymirowski – 2132 żoł.
- pułk suzdalski – 2240 żoł.
2 brygada 16 DP:
- pułk uglicki – 1795 żoł.
1 brygada 17 DP:
- pułk butyrski – 2869 żoł.
- dwie kompanie z 6 bat. strzelców – 289 żoł.
- sotnia 57 pułku Kozaków Dońskich – 100 żoł.
- saperzy – 207 żoł.

Artyleria:
- 2 bateria ciężka z 10 Brygady Artylerii – 12 dział
- 1 bateria ciężka z 16 Brygady Artylerii – 10 dział
- 5/6 bateria lekka z 17 Brygady Artylerii – 16 dział

Kolumna gen. Pawłowa – 15 806 żoł. (bez artylerzystów)

11 Dywizja Piechoty
1 brygada:
- pułk selengiński – 3197 żoł.
- pułk jakucki – 3223 żoł.
2 brygada:
- pułk ochocki – 3182 żoł.

17 Dywizja Piechoty
2 brygada:
- pułk borodiński – 2509 żoł.
- pułk tarutiński – 3335 żoł.

Artyleria:
- bateria ciężka z 10 Brygady Artylerii – 12 dział
- 3 bateria ciężka z 11 Brygady Artylerii – 12 dział
- 3 bateria ciężka z 17 Brygady Artylerii – 8 dział
- 1 bateria lekka z 10 Brygady Artylerii – 12 dział
- bateria lekka z 10 Brygady Artylerii – 12 dział
- 3 bateria lekka z 11 Brygady Artylerii – 12 dział
- 4 bateria lekka z 11 Brygady Artylerii – 12 dział
- 2 bateria lekka Kozaków Dońskich – 9 dział**
- Bateria rezerwowa – 8 dział

* wszystkie pułki piechoty walczące pod Inkermanem składały się z 4 batalionów.
** bateria konna

ZAŁĄCZNIK NR 5 – Organizacja sił brytyjskich w bitwie pod Inkermanem

Stan łączny: 7464 żoł.

Brygada Gwardii (z 1 Dywizji Piechoty) – p.o. dowódcy książę Cambrigde
- 3 bat. regimentu Grenadierów Gwardii
- 1 bat. reg. Coldstream Guards
- 1 bat. reg. Scots Fusilier Guards
artyleria:
- Bateria „A” Królewskiej Artylerii Pieszej – kpt. Paynter
- Bateria „H” Królewskiej Artylerii Pieszej – kpt. Wodehouse

Dywizja Piechoty – p.o. dowódcy gen. Pennefather
1 brygada – własna:
- 30 reg. Cambrigde
- 55 reg. Westmoreland
- 95 reg. The Derbyshire
2 brygada – gen. Adams:
- 41 reg. Welch
- 47 reg. Lancashire
- 49 reg. Hertfordshire
artyleria:
- Bateria „B” Królewskiej Artylerii Pieszej – kpt. Franklin
- Bateria „G” Królewskiej Artylerii Pieszej – kpt. Turner

4 Dywizja Piechoty – gen. Cathcart
1 brygada – gen. Goldie:
- 20 reg. East Devon
- 21 reg. Royal North British Fusiliers
- 57 reg. West Middlesex
2 brygada – gen. Torrens:
- 46 reg. South Devon
- 63 reg. West Suffolk
- 68 reg. Durham Light Infantry
oddziały dywizyjne:
- 1 bat. Brygady Strzelców
artyleria:
Bateria „P” Królewskiej Artylerii Pieszej – kpt. Townshend

Lekka Dywizja – gen. Brown
1 brygada – gen. Codrington:
- 7 reg. Royal Fusiliers
- 23 reg. Royal Welch Fusiliers
- 33 reg. Duke of Wellington
2 brygada – gen. Buller:
- 19 reg. First Yorks North Riding
- 77 reg. East Middlesex
- 88 reg. Connaught Rangers
oddziały dywizyjne:
- 2 bat. Brygady Strzelców
artyleria:
- Bateria „E” Królewskiej Artylerii Pieszej – kpt. Anderson

z 3 Dywizji Piechoty:
- 50 reg. Queen’s Own

armijne:
- półbateria haubic oblężniczych – płk Gambier

ZAŁĄCZNIK NR 6 – Organizacja sił francuskich w bitwie pod Inkermanem (bez formacji niezaangażowanych do walki)

Stan łączny: 8219 żoł.

Korpus Obserwacyjny – gen. P. Bosquet

2 Dywizja Piechoty – własna:
Brygada gen. Bourbaki:
- 6 pułk piechoty liniowej (2 bataliony)
- 7 pułk piechoty lekkiej (2 bataliony)
- 3 baon Strzelców Pieszych (szaserzy)
Brygada gen. d’ Autemarre:
- 3 pułk żuawów (2 bataliony)
- 50 pułk piechoty liniowej (2 bataliony)
- 2 baon Tyralierów Algierskich
artyleria:
- 2 x bateria piesza – 12 dział

z 3 Dywizji Piechoty – książę Napoleon:
z Brygady gen. Sol’a:
- 20 pułk piechoty lekkiej (2 bataliony)
z Brygady gen. Monet:
- 2 baon 2 pułku żuawów

z Dywizji Kawalerii – gen. Morris:
z Brygady gen. d’ Allonville:
- 4 pułk Szaserów Afrykańskich
artyleria:
- 2 x bateria konna – 12 dział

Dyskusja o artykule na FORUM STRATEGIE

Autor: Paweł Zatryb

Opublikowano 08.08.2018 r.

« poprzednia		następna »

Poprawiony: środa, 08 sierpnia 2018 07:19