Informacje o książce
Autor: Jerzy Strzelczyk
Wydawca: Wydawnictwo Poznańskie (III wyd.)
Seria: Poczet władców
Rok wydania: 1992 (I wyd.), 1999 (II wyd.), 2013 (III wyd.)
Stron: 232 (III wyd.)
Wymiary: 20,5 x 14,5 x 1,5 cm
Oprawa: miękka
ISBN: 978-83-7177-845-2

Recenzja
Okrągłe jubileusze zawsze zwiększają zainteresowanie daną tematyką i są dobrą okazją do promocji nowych publikacji. Nie inaczej jest z książką Mieszko Pierwszy autorstwa Jerzego Strzelczyka, której pierwsze wydanie ukazało się w 1992 roku, a więc w 1000 lat od śmierci Mieszka I (III wydanie poprawione i uzupełnione, którego okładkę zamieściliśmy powyżej, ukazało się w 2013 r.). Książka profesora Strzelczyka usiłuje przybliżyć czytelnikowi nie tylko postać pierwszego chrześcijańskiego władcy kraju nad Wisłą, ale także same początki państwowości polskiej. Nie jest to typowa biografia, gdyż autor nie był w stanie pokazać pełni faktów z życia Mieszka. Musiał natomiast wspomóc się obrazem epoki, choć i on nie jest dokładnie znany. Książka została podzielona na 13 rozdziałów, które postaram się przybliżyć w dalszej części. Zanim to jednak nastąpi chciałbym napisać parę słów o autorze książki. Profesor Jerzy Strzelczyk to historyk specjalizujący się we wczesnym średniowieczu, szczególnie w początkach państwa polskiego oraz państw tworzących się po upadku Imperium Romanum. Autor kilkudziesięciu publikacji, od lat związany z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu. Warto wspomnieć, że pracę doktorską realizował pod kierunkiem profesora Gerarda Labudy, którego przedstawiać nie trzeba. Sądzę, że wszystkie przytoczone fakty są wystarczającą rekomendacją pozwalającą sięgnąć po książkę bez żadnych obaw.

We wstępie autor podkreśla ważne znaczenie źródeł, z których korzystał podczas tworzenia poszczególnych etapów swej pracy, co jest oczywiste dla tak ubogiej bazy historiograficznej tego okresu. Rozdział I, który nosi tytuł „Główni świadkowie”, przedstawia dzieła autorów najbliższych chronologicznie czasom Mieszka. Mamy tutaj postać Widukinda, u którego istnieje najwcześniejszy zapis o państwie Mieszka, a także dobrze znaną historykom Kronikę Thietmara oraz bardzo ważną relację Ibrahima ibn Jakuba. Temu ostatniemu został poświęcony osobny rozdział, w którym Strzelczyk przedstawia relację arabskiego kupca, w której zawarte zostały informacje o Mieszku i jego państwie. Warto przypomnieć, że Ibrahim nie dotarł do Polski, ale jego informacje są wiarygodne i w pełni akceptowane przez autora. Nie zabrakło także wspomnienia o Dagome Iudex i podkreśleniu faktu prawie zupełnego braku rodzimych źródeł, które można bezpośrednio wiązać z czasami Mieszka I.

Zarys epoki został zaprezentowany w drugim rozdziale: „Wiek żelazny”, gdzie przedstawiono losy narodów europejskich. Główna uwaga została skupiona na chrześcijaństwie, które zdaniem autora wywarło ogromny wpływ na kształtowanie się Europy, a w tym państwa Mieszka I. Są to oczywiście fakty niezaprzeczalne.

Rodzime źródła historyczne zostały zawarte w rozdziale poruszającym wątek jego przodków. Są one jednak młodsze niż czasy pierwszego księcia Polan. Jerzy Strzelczyk czerpie informacje głównie z Kroniki Galla, a także od Jana Długosza, gdzie zostali wymienieni najbliżsi przodkowie księcia: Siemowit (Ziemowit), Lestek i Siemomysł (Ziemomysł). Przytoczona została tutaj także znana legenda o Popielu, którego miejsce miał zająć ród Piastów. Ciekawym aspektem poruszonym w książce wydaje się znaczenie imienia Mieszka, a także rozważania skąd się ono wywodzi. Wspomniana zostaje tutaj także hipoteza, że władca nosił wcześniej (przed przyjęciem chrztu) inne imię. Mogło być ono zbliżone do tytułu dzieła Dagome Iudex.

„Rok 963?” porusza zagadnienie pierwszej najstarszej daty rocznej w historii Polski. Autor przedstawia tezy za i przeciwko tej dacie. Ostatecznie jednak wyraża opinię, że jest to słusznie uznawana najstarsza data w historii Polski. Kolejne dwa rozdziały opisują chrzest Polski z 966 roku oraz początki organizacji Kościoła w Polsce. Autor przypomina jednak, że chrześcijaństwo na ziemiach polskich pojawiło się już wcześniej. Próbuje również pokazać motywy, jakimi kierował się Mieszko przyjmując chrzest.

Sprawy polsko-niemieckie doczekały się osobnego rozdziału w książce. Jerzy Strzelczyk bada okoliczności sojuszu oraz zależności od cesarza w jaką popadł Mieszko, a także ich dalsze losy w późniejszych latach. Dagome Iudex doczekało się osobnego omówienia. Objaśnia nadanie na rzecz Stolicy Apostolskiej. Autor pokazuje interpretacje regestu, a także motywy jakimi kierował się Mieszko przy jego sporządzaniu.

Podsumowaniem pracy jest ostatni rozdział: „Wielki i godny pamięci”, gdzie zostały przytoczone inne publikacje, w których autorzy pisali o ojcu pierwszego króla Polski. Strzelczyk także stara się opowiedzieć o spuściźnie Mieszka po zakończeniu jego panowania.

Książkę Jerzego Strzelczyka bardzo dobrze się czyta i nie jest przeznaczona wyłącznie dla zawodowych historyków. Autor w swojej pracy starał się przedstawić wiele hipotez, w tym też te mało prawdopodobne, które przez lata zaprzątały umysły historyków. Jak już wspominałem nie jest ona typową biografią, nie zawarto w niej chociażby życia osobistego, świata wartości i uczuć bohatera. Jednak te braki można wytłumaczyć brakiem dostatecznych faktów z jego życia prywatnego w źródłach i bardzo odległymi czasami, w których żył nasz bohater. Jednocześnie należy dodać, że w książce jest dużo wartościowego materiału źródłowego, wydaje się że w pełni wykorzystanego dla badanego tematu. Autor nie poruszył tematu wewnętrznych spraw państwa Mieszka I, ani też ludności, która je zamieszkiwała. Szukający właśnie tych zagadnień w tej publikacji mogą się więc poczuć trochę zawiedzeni. Czytelnik dostrzeże jasność tekstu i niezbyt dużą liczbę przypisów. Na końcu publikacji podana została szczegółowa bibliografia, a samo wydanie wzbogacono ilustracjami. Polecam tę książkę szczególnie osobom zainteresowanym samym władcą, jak i epoką, w której żył. Może ona też być dobrym wstępem przed kolejną lekturą Jerzego Strzelczyka – Bolesław Chrobry.

Autor: Andrzej Zyśko

Opublikowano 26.05.2014 r.

Poprawiony: niedziela, 24 listopada 2019 09:00